२९ कात्तिक, काठमाडौं । आगामी १६ मंसिरमा हुने उपचुनावका लागि दलहरुले धमाधम उम्मेदवार टुंग्याइरहेका छन् । सरकारको नेतृत्व गरिरहेको नेकपा एमालेले केही स्थानबाहेकका उम्मेदवार गएको २४ कात्तिकमै टुंग्याएको हो ।
सत्तारुढ नेपाली कांग्रेसमा पनि उम्मेदवार टुंग्याउने चटारो छ । प्रमुख प्रतिपक्षी माओवादी केन्द्रले केही स्थानबाहेक उम्मेदवार टुंग्याइसकेको छ भने राप्रपाले १७ स्थानको उम्मेदवार सार्वजनिक गरिसकेको छ ।
तर विपक्षी कित्तामै उभिएको एकीकृत समाजवादी उपचुनावको तयारीमा तुलनात्मक रुपमा पछि देखिन्छ । ‘अरु पार्टीहरुमा बनिबनाउ संगठन र नेता छन् । हाम्रोमा अलिक समस्या भएर हो’, उपाध्यक्ष जगनाथ खतिवडा भन्छन् ।
प्रवक्तासमेत रहेका खतिवडा उपचुनावबारे पार्टीको नीति भने प्रष्ट रहेको बताउँछन् । ‘हामी देशभर एकल प्रतिस्पर्धा गर्ने नीतिमा छौं, तर कतिपय ठाउँहरुमा तालमेल र सहकार्य हुन्छ । अरु दलहरुले पनि गर्ने त्यही हो’, उनी भन्छन् ।
यसपटक पार्टीले देखिने गरी उपलब्धिसमेत प्राप्त गर्ने खतिवडा दाबी गर्छन् । ‘हामीले यसपटक जति जित्छौं । त्यो उपलब्धि मात्र हुन्छ, गुमाउनु केही छैन’, उनी भन्छन् ।
तर निर्णय प्रक्रिया र समयअवधि हेर्दा एकीकृत समाजवादीले उपचुनावलाई आवश्यक ध्यान दिएको देखिदैन । जस्तो कि एमालेले उम्मेदवारहरुको अन्तिम नामावली सार्वजनिक गरिरहँदा (२४ कात्तिकमा) बल्ल एकीकृत समाजवादीले उम्मेदवार सिफारिस गर्न प्रदेश कमिटीलाई निर्देशन दिएको थियो ।
प्रवक्ता खतिवडा भने उम्मेदवार टुंग्याउन अब धेरै समय नलिने बताउँछन् । ‘जति ढिलो भयो, त्यो भइसक्यो । अब हुन्न’, उनी भन्छन्, ‘नेता र संगठन भएको ठाउँबाट लगभग नाम तय भइसकेको छ । कतिपय ठाउँमा त उम्मेदवारी नहुन पनि सक्छ ।’
उपचुनावबारे यो पार्टीमा जाँगर नदेखिनु अथवा ढिलाइ गरिरहनुमा भने पहिलेजस्तो राजनीतिक समीकरण नरहनु र विगतको चुनावी नतिजा आशातीत नहुनु रहेको सहज आँकलन गर्न सकिन्छ ।
२०७९ को चुनावमा एकीकृत समाजवादीले कांग्रेस, माओवादीसहित ५ दलीय गठबन्धनबाट लडेको थियो । तर दाबी गरेजस्तो नतिजा आएन ।
अहिले उपचुनाव हुन लागेको ४२ मध्ये २५ स्थानमा त ०७९ को स्थानीय चुनावमा एकीकृत समाजवादीको उम्मेदवार समेत थिएन । बाँकी क्षेत्रमा उम्मेदवारी दिइएको भएपनि जितको सम्भावना भन्दा धेरै थोरै मत पाएका थिए ।
जहाँ उम्मेदवार नै थिएन
उपचुनाव हुन लागेका क्षेत्रहरुमा कांग्रेस र एमाले मूख्य प्रतिस्पर्धी हुँदा माओवादी तेस्रो शक्ति हो ।
तर पूर्वप्रधानमन्त्रीद्वय माधव नेपाल र झलनाथ खनाल रहेको एकीकृत समाजवादी काठमाडौ महानगर–१६, रौतहटको गढीमाई नगरपालिका–८ र रौतहटकै राजपुर नगरपालिका–६ बाहेक कतै पनि प्रतिस्पर्धीसमेत छैन ।
यी दुई वडामा एकीकृत समाजवादी प्रतिस्पर्धी हुन सक्छ । किनकि २०७९ को स्थानीय चुनावमा यी वडामा राम्रै मतसहित एकीकृत समाजवादीका उम्मेदवार तेस्रो भएका थिए ।
चुनावी नतिजा नै यस्तो छ कि तेस्रो शक्ति बन्नु नै एकीकृत समाजवादीका निम्ति उपलब्धि देखिन्छ । अधिकांश चुनावी क्षेत्र त एकीकृत समाजवादीका समर्थकको दायित्व भनेकै अरु दलका उम्मेदवारलाई भोट हाल्नु हो ।
एकीकृत समाजवादीले २०७९ को चुनावमा अरु दललाई समर्थन जनाएको अथवा उम्मेदवार नै नभेटाएको २५ स्थानमा अहिले उपचुनाव हुँदैछ । यीमध्ये अधिकांश स्थानमा कांग्रेस वा एमालेले जितेका छन् ।
उपचुनाव हुने झापाको कन्काई नगरपालिका–६ मा एमालेले जितेको छ । तेह्रथमको लालीगुराँस गाउँपालिका–८, उदयपुरको त्रियुगा नगरपालिका १२, बेलका नगरपालिका ९ र ताप्लेजुङको सिरिजंगा गाउँपालिका ३ मा कांग्रेसले जितेको थियो ।
तर यी कुनैपनि वडामा एकीकृत समाजवादीले उम्मेदवारी दिएको थिएन । एकीकृत समाजवादीको उम्मेदवार नरहेको मधेशका तीन वडामा उपचुनाव हुँदैछ ।
सप्तरीको डाक्नेश्वरी नगरपालिका १ र सप्तरीकै डाक्नेश्वरी नगरपालिका- ४ मा कांग्रेसले जितेको थियो । महोत्तरी रामगोपाल नगरपालिका–२ मा भने माओवादीले जितेको छ ।
गाउँपालिका उपाध्यक्ष पदकै उपचुनाव हुन लागेको दोलखाको गौरीशंकर गाउँपालिकामा पनि एकीकृत समाजवादीसँग उम्मेदवार नभएकाले कांग्रेसलाई सहयोग गरेको थियो ।
काठमाडौंको कीर्तिपुर ४ र हेटौंडा उपमहानगरपालिका १२ मा पनि एकीकृत समाजवादीसँग उम्मेदवार थिएन । कीर्तिपुरमा स्वतन्त्र उम्मेदवारले जितेको थियो भने हेटौंडा–१२ मा माओवादीले जितेको थियो ।
गत चुनावमा गुल्मीको मुसिकोट नगरपालिका–१ र रोल्पाको रुन्टीगढी गाउँपालिका–४ मा कांग्रेस उम्मेदवारले जित्यो ।
रुकुमपूर्वको पुथा उत्तरगंगा गाउँपालिका उपाध्यक्षमा एकीकृत समाजवादीले माओवादीकी भूपेन्द्रा बुढालाई मत दिएको थियो । यही पालिकाको २ नम्बर वडामा समेत उपचुनाव हुँदैछ । यो वडामा माओवादीले नै जितेको थियो । कालीकोटको तिलागुफा गाउँपालिका–४ मा माओवादी उम्मेदवारले जितेको थियो ।
उपचुनाव हुने जाजरकोटको नलगाड नगरपालिकाको उपमेयरमा कांग्रेसकी सरिता सिंहले जितेकी थिइन् । एमालेकी सुनिता बोहरालाई हराउन एकीकृत समाजवादीले कांग्रेसलाई मत दिएको थियो ।
जाजरकोटको कुशे गाउँपालिका–७ मा माओवादी र डोल्पाको त्रिपुरासुन्दरी नगरपालिका–५ मा एमालेले जितेको थियो, यहाँ एकीकृत समाजवादीसँग उम्मेदवार थिएन ।
हुम्लाको सार्केगाड गाउँपालिका उपाध्यक्ष पदमा एमाले भर्सेस तत्कालीन गठबन्धनबीच प्रतिस्पर्धा भएको थियो । एमालेकी जुनकुमारी फडेरा हराउन एकीकृत समाजवादीको साथ माओवादीकी चन्द्र सिंह कार्कीलाई थियो ।
डोटीको पूर्वीचौकी गाउँपालिका–६ मा कांग्रेसले जितेको छ । प्रतिस्पर्धी शक्ति एमाले नै हो । दार्चुला दुहुँ गाउँपालिका– ५ मा माओवादीले जितेको छ । यहाँ पनि एकीकृत समाजवादीले उम्मेदवारी दिएको थिएन ।
उपाध्यक्ष पदमा उपचुनाव हुने बाजुराको स्वामीकात्र्तिक गाउँपालिकामा पनि एकीकृत समाजवादीले ०७९ मा उम्मेदवारी दिएको थिएन । यहाँ माओवादीका उम्मेदवारलाई एकीकृत समाजवादीले मत दिएको थियो ।
उम्मेदवारीमै सीमित
एकीकृत समाजवादीले कुनैपनि चुनावमा एक्लै भिड्ने हिम्मत गरेको छैन । ०७९ मा सम्पन्न तीन तहकै चुनाव र त्यसपछि भएका उपचुनावहरुमा उसले कांग्रेस र माओवादीसहितको गठबन्धनलाई साथ दिएको छ ।
यद्यपि नतिजा राम्रो ल्याउन सकेको छैन । ०७९ को चुनावमा राम्रै मत ल्याएको र अहिले उपचुनाव हुन लागेको क्षेत्रमध्ये काठमाडौं महानगरपालिका–१६ को वडाध्यक्ष एउटा हो ।
यो वडामा एकीकृत समाजवादीका उम्मेदवार लक्ष्मण गमालले १५८९ मत पाएका थिए । तर जित्ने उम्मेदवार कांग्रेसका मुकुन्द रिजालको मत ४,०१९ र निकटतम प्रतिस्पर्धी एमालेका लक्ष्मीरत्न तुलाधरको मत ३,३१० थियो ।
यो बाहेक एकीकृत समाजवादीका उम्मेदवारले प्रतिस्पर्धी मत पाएको क्षेत्र हो, रौतहटको गढीमाई नगरपालिका–८ । यो वडामा जसपाका रामाज्ञा राय यादवले ७६४ मत पाएर जित्दा कांग्रेसका वैद्यनाथ ठाकुरले ५६१ र एकीकृत समाजवादीका बजरंगीप्रसाद यादवले ५१९ मत पाएका थिए ।
रौतहटकै राजपुर नगरपालिका–६ मा पनि एकीकृत समाजवादीको अवस्था तुलनात्मक राम्रो छ । यहाँ कांग्रेसका शेख मोजरे आलमले ५३४ मत ल्याएर वडाध्यक्ष जित्दा एकीकृत समाजवादीका जिकरुलाह ३२० मत पाएर तेस्रो भएका थिए ।
उपचुनाव हुने अरु क्षेत्रमा एकीकृत समाजवादीका उम्मेदवारले पाएको मत असाध्यै थोरै छ । अहिले दलहरुले प्रतिष्ठाकै क्षेत्र मानेको कीर्तिपुरमा एकीकृत समाजवादीका उम्मेदवारले जमानतसमेत जोगाउन सकेको थिएन ।
कांग्रेसका राजकुमार नकर्मीले ९,०४३ मत ल्याएर कीर्तिपुरको मेयर जित्दा एकीकृत समाजवादीका बटुकृष्ण थापाले जम्मा १,१५३ मत पाएका थिए । यहाँ एमालेका केशरत्न बज्राचार्यले ५,५०७ र माओवादीका शिवशरण महर्जनले ४,०९० मत पाएका थिए । माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले यो उपचुनावमा कीर्तिपुरको मेयरका लागि एकीकृत समाजवादीसँग प्रस्ताव गरेका छन् ।
पालिका अध्यक्षकै उपचुनाव हुने मोरङको ग्रामथान गाउँपालिकामा पनि एकीकृत समाजवादीको अवस्था राम्रो छैन ।
२०७९ को चुनावमा कांग्रेस उम्मेदवार जयप्रकाश गच्छदारले ७,६०५ मत ल्याएर अध्यक्ष जित्दा एकीकृत समाजवादीका राकेश चौधरी १३९ मतमा सीमित थिए ।
पालिका पदाधिकारीमै उपचुनाव हुँदै गरेको दैलेखको महाबु गाउँपालिकामा गत चुनावमा माओवादी र एकीकृत समाजवादीले गठबन्धन गरेका थिए । अध्यक्ष माओवादी र उपाध्यक्ष एकीकृत समाजवादीले लिएको थियो । तर यो गठबन्धन तेस्रो हुँदा एकीकृत समाजवादीका जंगबहादुर शाहीले उपाध्यक्षमा २,२६८ मत पाएका थिए ।
उपचुनाव हुन लागेका अरु वडाहरुमा पनि एकीकृत समाजवादीको मत असाध्यै कमजोर छ । कीर्तिपुर १ मा एकीकृत समाजवादीका उम्मेदवार रोहित मजर्हनले जम्मा ६३ मत पाएका थिए । जबकी कांग्रेसका हिरालाल महर्जनले ७७८ मत पाएर वडाध्यक्ष जितेका थिए ।
सुनसरीको गढी गाउँपालिका–६ मा एकीकृत समाजवादीले पाएको मत हो, १२३ । जबकी चुनाव जितेका एमालेका सदानन्द उरावँ झागरले ७१२ मत ल्याएका थिए ।
ओखलढुंगा मोलुङ गाउँपालिका–५ मा एकीकृत समाजवादीका किशान खत्रीले ३५ मत ल्याउँदा कांग्रेसका गोपीकृष्ण कार्कीले ३८४ मतसहित वडाध्यक्ष जितेका थिए ।
धनुषाको धनुषा नगरपालिका–१ मा एकीकृत समाजवादी सातौं शक्ति बन्योे । ६१८ मत पाएर कांग्रेसका विश्वनाथ यादवले जित्दा एकीकृत समाजवादीका महेन्द्र यादवले जम्मा ३१ मत पाए ।
२०७९ को स्थानीय चुनावमा पाँच दलीय गठबन्धनमै रहँदा पनि कांग्रेस अथवा माओवादीसँग एकीकृत समाजवादीले असाध्यै धेरै ठाउँमा प्रतिस्पर्धा गरेको थियो । त्यसको कारण भने एकीकृत समाजवादीका स्थानीय नेताहरुको हिम्मत थियो ।
पार्टी केन्द्रले गठबन्धनको निर्णय गरेपनि उनीहरुले कांग्रेस र माओवादीबाट सम्मानित प्रस्ताव नआएको निष्कर्ष सहित अलग्गै लड्ने तागत देखाएका थिए ।
तर मत भने फेरि पनि असाध्यै कमजोर थियो । जस्तो कि अहिले उपचुनाव हुने गोरखाको गोरखा नगरपालिका–५ लाई उदाहरणका रुपमा हेर्न सकिन्छ । यो वडामा एमालेका खिलबहादुर रानाले ४५३ मत ल्याएर वडाध्यक्ष जित्दा कांग्रेसकी गीता थापामगरले ४२८ मत पाइन्् । यही वडामा एकीकृत समाजवादीका रोशन बानियाँको मत जम्मा २ थियो ।
यस्तै हालत, बर्दियाको ठाकुरबाबा नगरपालिका–४ मा पनि हेर्न सकिन्छ । यो वडामा कांग्रेसका सूर्यबहादुर विष्टले १२०९ मत पाएर वडाध्यक्ष जित्दा एकीकृत समाजवादीका दशैया थारुले १६ मत पाएका थिए ।
यो एकप्रकारले प्रतिस्पर्धीहीन उम्मेदवारी थियो । यस्तै अवस्था अरुतिर पनि भेट्न सकिन्छ । उपचुनाव हुने नुवाकोटको ककनी गाउँपालिका–२ मा एकीकृत समाजवादीले ८२ मत पाएको मत थियो । जबकी कांग्रेस उम्मेदवार तिलकबहादुर लामाले ८८८ मत ल्याएर वडाध्यक्ष जितेका थिए ।
उपचुनाव हुन लागेको कपिलवस्तुको शुद्धोधन गाउँपालिका १, दैलेख दुल्लु नगरपालिका १३ र कञ्चनपुरको भीमदत्त नगरपालिका ६ मा पनि एसका उम्मेदवारले नगण्य मत पाएका थिए ।
कपिलवस्तुको शुद्धोधन गाउँपालिका–१ मा कांग्रेसका तिलकराम यादवले १०३२ मत ल्याएर जित्दा एसका नत्रलाल खातुनले ३४ मत पाएका थिए ।
दैलेख दुल्लु नगरपालिका–१३ मा एमालेका बिर्खबहादुर शाहीले ८२२ मत सहित जित्दा एसका भीमप्रसाद शर्माले ३६ मत पाएका थिए । यी दुई भन्दा थोरै बढी, तर जित भन्दा धेरै टाढाको मत कञ्चनपुरको भीमदत्त नगरपालिका ६ मा एकीकृत समाजवादीले पाएको थियो ।
यो वडामा कांग्रेसका महेन्द्र खड्काले १,१०२ मत सहित वडाध्यक्ष जित्दा एसका जितेन्द्रबहादुर चन्दले २३२ मत पाएका थिए ।
