‘प्रधानमन्त्री पदको लोभमा माओवादीसँग एकता हुँदैन’

दशौं राष्ट्रिय महाधिवेशनपछि पार्टी संरचनालाई पूर्णता दिनै बाँकी रहेको एकीकृत समाजवादीसँग माओवादी केन्द्रले एकता प्रस्ताव राखेको चर्चा केही दिन यता चलिरहेको छ । लगातार भेटवार्ता गरिरहेका माओवादी केन्द्र अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड र एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष माधवकुमार नेपालले पार्टी एकताको चर्चाबारे केही बताएका छैनन् । यो मौनताकै बीच माधव नेपाललाई दलको नेता र प्रधानमन्त्री बन्न प्रचण्डले गरेको प्रस्ताव सार्वजनिक भएको छ ।

एकीकृत समाजवादीका महासचिव घनश्याम भूसाल भने केही नेताहरुको पद व्यवस्थापन गरेर पार्टी एकता नहुने बताउँछन् । उनी अहिलेकै अवस्थामा माओवादीसँग एकीकृत समाजवादीको एकता संभव नरहेको बताउँछन् । ‘माओवादी साथीहरुसँग औपचारिक बार्तामै पनि हामीले भनेका छौं, अध्यक्षले भन्नुभएको छ– अहिले एकता संभव छैन । अहिले बनाउने भनेको बातावरण हो’, महासचिव भूसाल भन्छन् ।

आफू र एकीकृत समाजवादी वाम एकताकै पक्षमा भएपनि निश्चित प्रक्रिया र तयारीपछि मात्र कुनैपनि  पार्टीसँग एकता हुने उनी बताउँछन् । ‘पार्टी एकता भनेको कुनै ब्यापारिक साझेदारहरु जम्मा भएर कम्पनीहरु मर्जर गरे जस्तो कुरा होइन’ उनी भन्छन्, ‘पार्टीको विचार, सिद्धान्त, राजनीति, संगठन, कार्यशैली र मनोविज्ञानको विषयमा छलफल हुन सकेन भने त्यो एकता नेताहरुको मात्र हुन्छ ।’

प्रस्तुत छ, महासचिव भूसालसँग अनलाइनखबरकर्मी सइन्द्र राईले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

पार्टीलाई गति दिन महाधिवेशन गरिनुपर्ने हो, तर एकीकृत समाजवादी महाधिवेशनपछि झन् अलमलमा फसेजस्ते पो देखियो त ?

महाधिवेशनबाट हामीले समाजवादी कार्यक्रम पारित गरेका छौं, त्यो कार्यक्रम बोक्न सक्ने संगठन निर्माण गर्नुपर्छ । यसअर्थ आगामी दिनमा हाम्रा सामू अझ धेरै जिम्मेवारी छन् । त्यो जिम्मेवारी धेरै राम्ररी पुरा गर्ने तयारीमा समय लागेको छ । त्यसैले बाहिरबाट हेर्दा महाधिवेशनपछि झन् अन्योल आयो भन्ने लाग्नु स्वभाविक हो । तर आन्तरिक रुपमा तयारी अलिक बढी गरेका छौं ।

त्यसैपनि विद्रोहबाट पार्टी बनेकाले केही स्वभाविक समस्याहरु छन् । असाध्यै धेरै अव्यवस्थाकाबीच पार्टी बनेको स्वीकार्नुपर्छ, स्वीकार्छौ । त्यसलाई व्यवस्थामा ल्याउनुपर्ने थियो । हामीले विधान, कार्यक्रम र संगठनात्मक सिद्धान्तका हिसाबले धेरै राम्रो काम गरेका छौं । र एउटा व्यवस्था सुरु भएको छ । अब नरोकिनेगरी अगाडि बढ्ने तयारी गर्छौ ।

अगाडि कसरी बढ्नु हुन्छ भन्ने भविष्यमा देखिएला । तर एमालेको दशौं महाधिवेशनलाई सौराहा काण्ड भन्ने एकीकृत समाजवादीमा पनि धेरै फरक चाहिँ देखिएन भन्ने टिप्पणी सुनियो नि ?

होइन, यी दुई महाधिवेशन आधारभूत रुपले नै फरक हो । सौराहामा चुनावमा जाने भन्यौ, महाधिवेशनको म्याण्डेट चुनावमा जाने थियो । तर चुनाव हुन नदिनेगरी अध्यक्षले जर्बजस्ती गर्नुभयो। त्यतिबेला मैले हार्ने स्वतन्त्रताको ग्यारेन्टी गरियोस् भनेको हुँ । तर यस विपरीत एकीकृत समाजवादीको दशौं महाधिवेशनमा हलले नै सहमतिका लागि म्याण्डेट दियो । निर्विवाद र सर्वसहमतिबाट हलले नै सहमतिका लागि बाटो देखाउने लोकतान्त्रिक विधि अपनाइयो ।

तर हलले म्याण्डेट दिएको कुरा पनि तपाईहरु तीन पदाधिकारी बाहेक अरुले गरेको सुनिएन ?

त्यतिखेरको हलको भिडियो हेर्न सक्नु हुन्छ नि । विवाद थियो भने त लगत्तै आइसक्थ्यो । विवाद केहीपनि थिएन र सर्वसहमतिले यो निर्णय गरियो भन्नेमा कुनै विवाद छैन ।

बरु सर्वसम्मतिमा कमिटी निर्माण गर्ने भनेर जिम्मेवारी दिइसकेपछि फटाफट अगाडि बढिसक्नुपथ्र्यो भन्ने हलले अपेक्षा गरेको हुन सक्छ । त्यसकारण कसैमा गुनासो वा प्रतिक्रिया छन् भने स्वभाविक हो ।

तर सहमतिमा जाने भन्नासाथ मनलाग्दी चुन्ने भनेको त होइन । मनलाग्दी केन्द्रीय सदस्य थप्ने, पोलिटब्यूरो, स्थायी कमिटी, पदाधिकारीमा मनलाग्दी निर्वाचन गर्न अधिकार तीन जनालाई वा ९३ जनालाई दिएको होइन ।

त्यसैले बढी भन्दा बढी सहमति जुटाउने कुरा हामीले ख्याल गर्नुपर्थ्यो। केही टिप्पणी र केही आशंका हुनु स्वभाविक छ । तर हामीले हलको म्याण्डेटलाई सहमतिमा टुंग्याउन बढी प्रयत्न गर्यौ । र अहिले पनि त्यही गर्दैछौं ।

सहमति भनेर आफ्नो मान्छे च्याप्ने, गुट बनाउने कुराले विधि र योग्यता चाहिँ ओझेलमा परेको पनि सुनियो नि !

सहमति भनेको गुटहरुको र नेताहरुको सहमति होइन । त्यसैले निश्चित मापदण्ड बनायौं । महिला ३३ प्रतिशत स्वतः हुनेभयो । जनजाति, मधेशी, दलित, जनजाति, युवाहरु समेतको प्रतिधित्वको क्लस्टर बनाउँदा धेरै छलफल गर्नुपर्ने थियो । त्यो मापदण्डभित्र पर्नेहरुबीच विभेद र अन्याय नहोस् भनेर प्रयत्न गरेका हौं ।

यति प्रयत्न गर्दा पनि उमेर क्लस्टरबाट आउँदा स्वतः उनीहरु जुनियर पर्नेछन् । त्यहाँ उचानिचा हुनेछन् । तर ती सम्बन्धित क्लस्टरभित्र असन्तुष्टि नहोस्, तलमाथि नहोस्, विभेद नदेखियोस् भन्नेमा ख्याल गरेका छौं ।

तपाईले जे भन्नुभयो, यदि महाधिवेशन प्रतिनिधिलाई विश्वास गर्नुभएको भए, त्यो कुरा उनीहरुले नै टुंग्याउँथे नि, होइन ?

चुनावमा गएको भए हुन सक्थ्यो, स्वीकार्छु । तर नहुन पनि सक्थ्यो । किनभने इतिहासका घटनामा के हुन सक्थ्यो र के हुन सक्थेन भन्ने कुरा त बौद्धिक बिमर्शको कुरा हो ।

इतिहासकै कुरा गर्दा हललाई जिम्मा दिदा नयाँ र समावेशी टीम आएको छ नि । तपाईले एमालेको उपमहासचिव जित्दा गोकर्ण बिष्ट र योगेश भट्टराई जस्ता युवाहरुले पदाधिकारी जित्नु भएको थियो । कांग्रेसको महामन्त्रीमा युवा आउनुमा महाधिवेशनमा भएको चुनाव नै मूख्य कारण रहेकोमा बिमति छ र ?

यदि हामीले महाधिवेशनमा चुनाव गरेको भए नयाँ अनुहारहरु आउने संभावना थियो । तर त्यसलाई व्यवस्थापन गर्न निश्चित प्रतिशत युवाहरुका लागि ग्यारेन्टी गर्यौँ, चुनावबाट नआउन पनि सक्थ्यो ।

त्यसैले नयाँ मान्छेहरु केन्द्रीय कमिटीमा आउन् भन्ने कुरालाई विधानतः ग्यारेन्टी गर्यौ । त्यसले गर्दा नयाँ आएनन् भन्ने रहेनन् । तर भर्खर बनेको पार्टीमा सहमति गरेर जानु उपयुक्त हुन्छ भनेर हलले भनेपछि स्वीकारेर जानुपथ्र्यो । स्वीकार गरेर अगाडि बढेका छौं ।

पार्टी कमिटीमा मात्र होइन, राष्ट्रिय राजनीतिमै पनि एकीकृत समाजवादीको पोजिसन प्रष्ट छैन । एकीकृत समाजवादीको नीति प्रतिपक्षमा बसेर पार्टी बनाउने कि फेरि पनि एकता, मोर्चा र सत्ता हो ?

अहिले एकता सम्बन्धी जुन हल्ला चलेको छ, वास्तविकता त्यस्तो होइन । यसमा केही कुरा छन् । पहिलो-हामी वाम एकता र कम्युनिष्ट आन्दोलनको एकताको पक्षमा छौं । यो हाम्रो स्थायी मान्यता हो । व्यक्तिगत रुपमा भन्दा कम्युनिष्ट आन्दोलनको एकताको पक्षमा संभवतः सवभन्दा बढी मैले लेखेको छु, बोलेको छु र कार्यक्रमहरु आयोजना गरेको छु ।

दोस्रो-तर पार्टी एकता भनेको कुनै ब्यापारिक साझेदारहरु जम्मा भएर कम्पनीहरु मर्जर गरे जस्तो कुरा होइन । पार्टीको विचार, सिद्धान्त, राजनीति, संगठन, कार्यशैली र मनोविज्ञानको विषयमा छलफल हुन सकेन भने त्यो एकता नेताहरुको मात्र हुन्छ ।

‘एउटा ठूलो दुर्घटनाबाट आएको पार्टीले स–साना कुराहरुमा, केही भुलभुलैयाहरुमा पछाडि लाग्यौ भने यत्रो कार्यकर्ता, यिनको राजनीतिक भविष्यप्रति खेलबाड ठहरिन्छ ।’

केही नेताहरुले मात्र गरेको एकता नेताहरुको एडजस्टमेन्टको एकता हुन्छ । तिमी यसो गर्ने, म यसो गर्ने । तिम्रो यो पद हुनेछ, मेरो यो पद हुनेछ भनेर एकता गर्नुपर्ने हुन्छ । यो खतरनाक एकता हुन्छ ।

एमाले र माओवादीको एकता प्राविधिक हिसाबले ओली बलियो प्रधानमन्त्री हुने कुराबाट प्रेरित र प्रचण्डले दोस्रोपटक प्रधानमन्त्री पाउने सहमति थियो । दुवै जना अध्यक्ष हुने, दुवै जना पालैपालो प्रधानमन्त्री हुने बाहेक अरु विषयमा छलफल र कुराकानी भएन । प्रष्टता भएन ।

ओली र प्रचण्डको व्यक्तिगत पावर बार्गेनिङमा सेटलमेन्ट भयो, जसलाई एकता भन्यौ । त्यो एकता खतरामा पर्‍यो। त्यसैले अहिले एकीकृत समाजवादीले एकताको कुरालाई ‘तातो दुधले मुख पोलेको मान्छे, मोही पनि फुकीफुकी पिउँछ’ भने जसरी लिनुपर्नेछ ।

त्यसर्थ हामी एकताको पक्षधर हौं । तर तमाम् मुद्दामा ब्यापक छलफल हुनुपर्छ । अहिले माओवादीले हामीलाई चिन्ने गठबन्धनमा सहभागी एउटा दल र माधव नेपालको पार्टी भनेर हो । हामीले माओवादी चिन्ने प्रचण्डजीको पार्टी भनेर हो । आजको माओवादी राजनीति, माओवाद, उसको संगठनात्मक सिद्धान्तबारे हामी औपचारिक रुपले जानकार छैनौं ।

यस अर्थमा अहिले जे चलेको (एकताको हुँदै गरेको) छ, यो हल्ला हो । हामी एकताको विन्दुमा पुगिसकेका छैनौं । सविस्तार कुरा गर्दा समाजवादी मोर्चा बनाएका थियौं, र त्यो मोर्चाबाट हामी कम्युनिष्ट आन्दोलनको एकता गर्ने आधारहरु तयार पार्न चाहन्थ्यौं । तर त्यस्तो हुन सकेन, यो दुर्भाग्य हो ।

खासगरी प्रचण्ड कमरेडले भन्नुभए जस्तो संसद्भित्र म्याजिक नम्बर बनाउने कुरामा मात्र मोर्चा काम लाग्यो । तर अहिले हामी सबै सरकार बाहिर छौं । त्यसर्थ यो मोर्चालाई बलियोगरी स्थापित गरौं । त्यसलाई नीति, सिद्धान्त र कार्यक्रममा आधारित मोर्चाको रुपमा विकसित गर्न सक्यौं भने त्यो निसन्देह एकतातर्फ जान्छ र त्यो दीगो एकता हुन्छ ।

मोर्चाभित्र पनि हामी र माओवादी अलिक छिटो मिल्न सक्छौं । वा हामी र विप्लव कमरेड बीच अलिक छिटो मिल्न सक्छौं । अर्थात् दुई पक्षीय, बहुपक्षीय छलफलहरु चलाउन र समग्रतामा मोर्चालाई एकतातर्फ लैजान सक्छौं । मोर्चालाई सुदृढ पार्दै लैजानु बढी श्रेयस्कर हुन सक्छ ।

तर कुरा त अलिक परै पुगिसकेको नेताहरुले बताइरहेका छन् । कुराकानी बढ्दै जाँदा साझा संसदीय दल बनाउने सहमति नै भयो, र माधव नेपाल प्रधानमन्त्रीको उम्मेदवार बन्नेगरी दलको नेता बन्ने प्रस्ताव प्रचण्डले गर्नुभयो भन्ने छ नि ?

मिडियाहरुले पनि लेखेको सुनेका छौं । तर उहाँले (माधव नेपाल) नै हामीसँग यसरी भन्नु भएको छैन । कतै कही अनौपचारिक रुपले यसो गरे हुन्थ्यो भनेर कुरा भएको छ भने मलाई थाहा छैन । मलाई थाहा छैन भन्नुको अर्थ पार्टीलाई औपचारिक रुपले केही पनि थाहा छैन ।

र मैले अघि भनिसके, संसदीय दलको नेतृत्व वा पार्टीको नेतृत्व भागबण्डाको आधारमा हुने एकताको पक्षमा नेकपा एकीकृत समाजवादी छैन, र हुँदैन । किनभने इतिहासले सिद्ध गरिसकेको छ, यस्तो प्रकृतिको एकता टिक्दैन ।

अझ एउटा ठूलो दुर्घटनाबाट आएको पार्टीले यस्तो स–साना कुराहरुमा, केही भुलभुलैयाहरुमा पछाडि लाग्यौ भने यत्रो कार्यकर्ता, यिनको राजनीतिक भविष्यप्रति खेलबाड ठहरिन्छ ।

अहिले जे चलेको (एकताको हुँदै गरेको) छ, यो हल्ला हो । हामी एकताको विन्दुमा पुगिसकेका छैनौं ।

यस्तो खेलबाड हामीले गर्दैनौं, अध्यक्षले त्यस्तो गर्नुहुन्छ भन्ने मलाई लाग्दैन । र एकीकृत समाजवादीको कसैले पनि यस्तो काम गर्दैन । स्वभावैले नेकपा माओवादीका साथीहरुले (पहिलेदेखि नै) एकताको कुरा गरिरहनुभएको छ, हामीले पनि नगरेको चाहिँ होइन ।

तर लामो समय एकताको बातावरण बनाउने काम गरेनौं । एकताको बातावरण नबनाउने, र एकताको कुरा गर्नेले राम्रो गर्दैन । माओवादी साथीहरुसँग औपचारिक बार्तामै पनि हामीले भनेका छौं, अध्यक्षले भन्नुभएको छ– अहिले एकता संभव छैन । अहिले बनाउने भनेको बातावरण हो ।

सम्भावित प्रधानमन्त्री पदमा एकता हुँदैन ?

हिजो पनि हामीलाई प्रधानमन्त्रीको कुरा (दिने) भएको थियो । जतिखेर कांग्रेस, माओवादी र हामी समेतको समीकरण बन्यो, त्यतिखेर निश्चित समय हामीले प्रधानमन्त्री पाउनेछौं भन्ने समझदारी थियो । त्यो भत्कियो ।

पछि ओलीजीसँगको गठबन्धन हुँदा पनि तीन पार्टी बीचमा (एमाले, माओवादी र एकीकृत समाजवादी) माधवकुमार नेपाल प्रधानमन्त्री हुने निश्चित गरियो । त्यो पनि भत्कियो ।

प्रधानमन्त्री पार्टीले पाउने कुरा स्वभावैले महत्वका हुन्छन् । राजनीति बुझ्ने हरेक मान्छेले त्यो जान्दछ । तर दुई÷दुई, तीन÷तीन पटक प्रधानमन्त्रीको रुपमा प्रोजेक्ट भएको, अनि विभिन्न कारणले नभएको आफ्नै अनुभव पनि हामीसँग छ ।

त्यसो हुँदा केबल प्रधानमन्त्री भन्ने अपेक्षा अथवा लोभमा परेर पार्टी निर्माणको प्रक्रिया (किनभने हिजो विद्रोह थियो, महाधिवेशनपछि पार्टी निर्माण सुरु भएको छ) लाई बिथोल्न दिदैनौं । कसैले प्रधानमन्त्रीको ढोक्सा थाप्यो भनेर त्यस्तोमा पर्दैर्नौ ।

तर एकीकृत समाजवादीको पछिल्ला राजनीति त त्यही प्रधानमन्त्रीको ढोक्सा र प्रचण्डलाई पछ्याउने जस्तो मात्र देखिन्छ नि ?

तपाईले त्यस्तो देख्नु ठीकै हो, त्यस्तो भयो पनि । विशेषगरी चुनावपछि प्रचण्डले गठबन्धन जोड्ने र तोड्ने गरिरहनुभयो, हाम्रो साथ रहिरह्यो । यसले माओवादीले जे भन्छ, त्यही गर्ने स्याटलाइट पार्टी पो हो कि भन्ने पर्न सक्छ । त्यसलाई इन्कार गर्दिनँ । तर फेरि पनि भन्छु, हिजोको कमीकमजोरीको सबै जिम्मा लिन तयार छौं, लिन्छौं ।

र अब हामी समाजवादी कार्यक्रम बोकेर (खासगरी रोजगारी, उत्पादन, कृषि, उद्योग, शिक्षा, स्वास्थ्य, सुशासन, अरु पूर्वाधार लगायतका मुद्दा उठाउँदै) सदनदेखि सडकसम्म जनतामा जान्छौं । अबको हाम्रो स्पष्ट बाटो पार्टी निर्माण हो । आउने बैठकबाट यो प्रक्रिया सुरु गर्छौं। यो प्रक्रिया ढिलो हुँदैछ, तर धेरै शक्तिशाली प्रक्रिया सुरु गर्नेगरी तयारी गरेका छौं ।

पक्कैपनि हाम्रो पार्टीको जन्म सत्ताबाटै भयो, जसले गर्दा सधैंभरी सत्ताकै वरिपरी रहेर नकारात्मक कुराबाट प्रभावित रह्यौं । तर अब सत्ता राजनीतिको प्रभावबाट मुक्त रहेको, समाजवादी कार्यदिशा बोकेको संगठनात्मक व्यवस्था र दिशा भएको पार्टी निर्माण गर्छौ ।

अझ समय लाग्छ । हामीले भन्नासाथ सबैले पत्याइहाल्छन् भन्ने लाग्दैन । तर निरन्तर काम गरेर दुनियाँलाई विश्वस्त पार्नेर्छौ । र नेकपा एमालेबाट जुन कारण र उद्देश्यबाट विद्रोह गरेर निस्केका छौं, त्यो कुरा पुष्टि गरेर देखाउँछौं ।

यदि यो संकल्पलाई यताउता गर्यौं भने इतिहासले हामीलाई धेरै ठूल्ठूला प्रश्नहरु सोध्नेछन्, जसका अगाडि निरुत्तर हुनुपर्ने दुर्भाग्य चाहन्नौं ।