कोटीहोम एक विशेष धार्मिक अनुष्ठान हो जुन पशुपतिनाथ मन्दिरमा हाल आयोजना भइरहेको छ । यस अनुष्ठानमा करोडभन्दा बढीपटक मन्त्र जप गरिन्छ र होम (अग्नि पूजा) गरिन्छ । यो एक जटिल र दीर्घकालीन प्रक्रिया हो, जसले धर्मिक शुद्धीकरण, मानसिक शान्ति र आध्यात्मिक उत्थानको उद्देश्य राख्छ । यसरी पशुपति परिसरमा श्रीमद्भागवत महापुराण तथा कोटीहोम महायज्ञ कार्यक्रम चलिरहेको छ । गत १ साउनबाट सुरु भएको यो कार्यक्रम ३२ साउनसम्म चल्नेछ । यसमा भनिएको छ, अनाथालय तथा वृद्धाश्रमका लागि आर्थिक सहयोग जुटाउन यो कार्यक्रम गरिएको आयोजकहरूले जनाएका छन् । पशुपति क्षेत्रमा यसअघि भएका धार्मिक कार्यक्रमको तुलनामा अहिलेको कार्यक्रममा जनसहभागिता निकै धेरै देखिएको छ । यसमा धेरै चर्चा–परिचर्चा पनि यसपटक व्यापक भएको छ ।
यसमा पनि भन्ने हो भने कथा वाचनहरूमा सहभागी गराइएका आकर्षक अनुहार र मिठो बोली भएका किशोरीहरूले धेरैको ध्यान तानेका छन् । यसरी पशुपतिनाथको जीवन्त र आध्यात्मिक रूपले भरिएको वातावरणभित्र कोटीगृह भनेर चिनिने एक अद्वितीय पहल छ । यो परोपकारी परियोजना भागवत कथाको देवी प्रतिभासँग जटिल रूपमा जोडिएको छ । एक आध्यात्मिक प्रवचन जसले हिन्दू परम्परामा गहिरो महत्व राख्छ । यससँग सँगै तिनीहरूले धार्मिक भक्ति, सामाजिक उत्तरदायित्व र सांस्कृतिक संरक्षणको सामञ्जस्यपूर्ण मिश्रणको प्रतिनिधित्व गर्छन् । यस अर्थमा भन्ने नै हो भने, हामी पशुपतिनाथको कोटी गृहको इतिहास, महत्व र गतिविधिहरूको खोजी गर्नेछांै । र, मुलुकको आध्यात्मिक र सांस्कृतिक परिदृश्यमा भागवत कथाको देवी प्रतिभाको गहिरो प्रभावको अन्वेषण गर्नेछौं । देवी प्रतिभा नेपालकी एक प्रतिष्ठित भागवत कथा वाचिका हुन् । उनले आफ्नो जीवनलाई धर्म, आध्यात्म र मानवसेवामा समर्पण गरेकी छन् ।
उनको जन्म एक धार्मिक परिवारमा नेपालको काभ्रे जिल्लाको देउपुर मण्डनमा भई भारतको वृन्दावनलाई कर्मक्षेत्र बनाउँदै आएकी देवी प्रतिभाले यस अखण्ड कोटीहोममा अत्यन्त राम्रो कथा वाचिकाको स्थान सुरक्षित गरी अब्बल वाचिका प्रमाणित भएकी छन् । उनले बाल्यकालमा आफ्ना हजुरबुबा पण्डित भरतमणि पराजुलीको शिक्षा दीक्षालाई अनुसरण गरेकी छन् । जसले गर्दा उनलाई बाल्यकालदेखि नै धार्मिक शिक्षामा अभ्यस्त बनायो । देवी प्रतिभाले देश तथा विदेशमा धेरै भागवत कथा प्रवचनहरू दिएकी छन् । उनका प्रवचनहरू सरल भाषामा भए तापनि गहिरो अर्थयुक्त र जीवनमूल्यहरूसँग सम्बन्धित हुन्छन् । उनले भागवत् कथामार्फत मानवजीवनका विभिन्न आयामहरूको व्याख्या गर्छिन् । जसले गर्दा मानिसहरूलाई आत्मज्ञान प्राप्त गर्न मद्दत पु¥याउँछ । उनका प्रवचनहरूले धार्मिक, सामाजिक र नैतिक चेतनाको विकास गरिरहेका छन् ।
उनले शिक्षा, स्वास्थ्य र महिला सशक्तीकरणका क्षेत्रमा पनि महत्वपूर्ण योगदान पु¥याएकी छन् । देवी प्रतिभाले हिन्दू धर्मको गहिरो ज्ञानलाई समाजसेवामा परिणत गर्न सफल भएकी छन् । उनलाई विभिन्न धार्मिक संस्थाहरूबाट सम्मानित गरिएको छ र उनले धार्मिक र सामाजिक सेवाका लागि थुप्रै पुरस्कारहरू पनि प्राप्त गरेकी छन् । यसमा पनि विभिन्न टेलिभिजनहरूले प्रत्यक्ष रूपमा प्रसारण गरेको कारणले गर्दा यसमा पनि सबैभन्दा धेरै चर्चा कमाएकी प्रसिद्धि नेपाली चेली देवी प्रतिभाको विषयमा धेरै चर्चा तथा परिचर्चा भएको छ । जुन भागवत वाचिका देवी प्रतिभाले आफ्नो निजी जीवनको विषयमा विभिन्न चर्चा तथा परिचर्ता, पितृसत्तालाई प्रश्रय हुने अभिव्यक्ति दिएको भन्दै विभिन्न किसिमको लेख छाप्नेहरूको संख्या पनि उत्तिकै देखिएको छ ।
भागवत कथाले हामीलाई हाम्रा भिन्नताभन्दा बाहिर हेर्न र साझा मूल्यलाई अँगाल्न आमन्त्रित गर्छ
समग्रमा भन्नुपर्दा पशुपतिनाथको कोटीहोम तथा श्रीमद्भागवत महापुराणलाई सकारात्मक रूपमा लिनेहरू धेरै देखिएका छन् । फलतः पशुपतिनाथ मन्दिर, कोटीहोम र देवी प्रतिभाको कार्यले नेपाललाई धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक रूपमा प्रगतिपथमा अघि बढाउन महत्वपूर्ण योगदान पु¥याएको छ । यी सबैले नेपाली समाजको धार्मिक एकता, सांस्कृतिक सम्पदा र आध्यात्मिक चेतनालाई मजबुद बनाउनमा मद्दत पु¥याएको छ । यस अर्थले देशका धार्मिक र सांस्कृतिक पक्षहरूलाई उजागर गर्दै छ । जुन पशुपतिनाथमा कोटी गृह र भागवत कथा धार्मिक समारोह मात्र होइन, तिनीहरू गहिरो आध्यात्मिक अनुभवहरू हुन्, जसले व्यक्तिहरूलाई तिनीहरूको ईश्वरीय सारसँग जोड्छ । यी कार्यक्रमले नेपालको समृद्ध सांस्कृतिक र आध्यात्मिक सम्पदालाई मूर्त रूप दिँदै मानवतालाई उत्प्रेरित र उत्थान गर्ने कालातीत परम्पराहरूको झलक दिन्छ ।
यी अनुष्ठानहरूमा भाग लिन पवित्र पशुपतिनाथ मन्दिरमा भक्तहरू भेला हुँदा, उनीहरूले ईश्वरीय आशीर्वाद मात्र खोज्दैनन्, धार्मिकता, भक्ति र सेवाको जीवन बिताउने आफ्नो प्रतिबद्धतालाई पुनः पुष्टि गर्छन् । जसले देशको धार्मिक पर्यटन, समाजमा धार्मिक सहिष्णुता र व्यक्तिगत आध्यात्मिकताको विकासमा योगदान एकातिर पु¥याउँछ भने अर्कोतिर भने त्यहाँको वातावरणलाई पनि चन्दामय बनाएको कारणले गर्दा विशेषगरी चन्दाका लागि नाम लेखाउने ठाउँमा निरन्तर भीड देखिएको छ । जसले गर्दा सहभागीहरूको संख्या पनि दिनानुदिन बढेर गएको छ । यसमा पनि भागवत वाचनका लागि धार्मिक नियमानुसार विधि नपुगेको सम्बन्धित विद्वान्हरूको भनाइ रहेको पनि पाइन्छ । यसमा पनि देवादिदेव महादेवका नाममा गरिने यो पवित्र महायज्ञ साउन महिनामा हुनुबाट ठूलो आलोचना खेप्नुपरिरहेको छ ।
यसका पछाडि दुईवटा कारण छन् । पहिलो हो साउन महिनामा महादेव मस्त निद्रामा हुनुहुन्छ । यस महिनामा महादेवको पूजा अर्चना र आराधना गर्दै गरिने महायज्ञ साउन महिनामा गरिँदैन । यस महिनामा आराध्य देव महादेवका नाममा गरिने कोटी महायज्ञ गरिँदैन र गर्नुहुँदैन भन्ने शास्त्रीय वचन रहेको पनि पाइन्छ । यस विषयमा बाहिरका व्यक्तिहरूले चासो लिनु स्वाभाविक होला । तर, आलोचना हुनु स्वाभाविक पनि हो । यसका साथसाथै दान संकलन तथा उपयोग पारदर्शी हुनुपर्छ भन्ने तर्क जायज हो । तर, दानको उद्देश्यले धार्मिक कार्य गर्नुहुँदैन भन्ने कुरा तर्कका लागि तर्क मात्रै हो । यसका लागि हिन्दू धर्ममा सबैभन्दा ठूलो दान नै सबैभन्दा ठूलो धर्म हो भनेर सबै धार्मिक सम्प्रदायहरूले स्वीकार गरेका छन् । तर पनि आफ्नो आम्दानीको १० प्रतिशत दान गर्नुपर्ने कुरा सबै धर्म सम्प्रदायका ग्रन्थहरूमा उल्लेख छ ।
कोटीहोमजस्ता धार्मिक अनुष्ठानले नेपालको समृद्ध सांस्कृतिक र आध्यात्मिक सम्पदालाई मूर्तरूप दिँदै कालातीत परम्पराको झलक दिन्छ
मूलतः मानव सेवा फाउन्डेसनलगायत ११ संस्थाहरूले आयोजना गरेको यो कोटीहोम महायज्ञबाट संकलित रकम ललितपुरस्थित मामाघर र भक्तपुरमा अवस्थित छोरीको ज्येष्ठ घरलाई सहयोग गर्ने उद्घोष गरिएको छ । यी संस्थाहरू दुवै परोपकार कार्यमा लिन हुँदै आएका दाबी गरिएको अवस्था छ । यसरी अर्बौं रकम उठेको अनुमान विभिन्न क्षेत्रहरूले गरेको अवस्था छ र सो रकम कोटीहोम महायज्ञका लागि आवश्यक पर्ने खर्चका लागि पर्याप्त छ भनिएको छ । अब बाँकी रहेको दिनमा चन्दा उठ्ने अनुमान छ । यति ठूलो रकमको पारदर्शिताका ’boutमा आयोजकहरूले आफूलाई कुन हदसम्म इमानदारिताका साथ प्रस्तुत गर्ने हुन् ? प्रतीक्षाको विषय बनिराखेको छ । तर, सम्बन्धित सचेत वर्ग पारदर्शिताको र इमानदारिताको निर्वाह हुने कुरामा सशंकित भएका छन् ।
यति ठूलो रकम संकलित भइराखेको अवस्थामा सार्वजनिक निकायहरूले त्यसको पारदर्शिताका ’boutमा खासै चासो राखेको देखिँदैन ।
अन्त्यमा, पशुपतिनाथको कोटी गृह र भागवत कथाको देवी प्रतिभालगायत चन्द्रकला सखी, डा. कान्ता भट्टराई, राधिका दासीले आध्यात्मिक भक्ति र सामाजिक उत्तरदायित्वको सुमधुर मिश्रणलाई प्रतिनिधित्व गर्छ । यस सँगै, तिनीहरूले हिन्दू दर्शनको कालातीत मूल्यहरूलाई मूर्त रूप दिँदै, सबै प्राणीहरूको अन्तरसम्बन्ध, करुणा र सेवाको महत्वलाई जोड दिन्छ । यसर्थ, कोटी गृह परियोजना सामूहिक कार्यको शक्तिको प्रमाणका रूपमा खडा छ । अतः सीमान्तकृतहरूको जीवन परिवर्तन गर्दै र उनीहरूलाई सम्मान र आशाको भावना प्रदान गर्छ । जुन देवी प्रतिभाको भागवत कथा, यसको गहिरो आध्यात्मिक अन्तरदृष्टिको साथ, व्यक्तिहरूलाई आत्म–अन्वेषण र अतिक्रमणको यात्रामा लाग्न प्रेरित गर्छ ।
यसमा पनि प्रायः विभाजन र कलहको विशेषता भएको संसारमा, पशुपतिनाथमा पहलहरूले विश्वास, प्रेम र एकताको स्थायी शक्तिको सम्झनाको रूपमा काम गर्छ । तिनीहरूले हामीलाई हाम्रा भिन्नताहरूभन्दा बाहिर हेर्न र साझा मूल्यहरूलाई अँगाल्न आमन्त्रित गर्छन्, जसले हामीलाई विश्वव्यापी समुदायका रूपमा एकसाथ बाँध्छ । तिनीहरूको प्रयासबाट, पशुपतिनाथको कोटी गृह र भागवत कथाको देवी प्रतिभाले अझ दयालु र सामञ्जस्यपूर्ण संसारको बाटो उज्यालो गरिरहन्छ ।
(Visited 28 times, 1 visits today)
