चुनाव

निर्वाचन मनोनयन दर्ता गर्ने दिन बिहान नौ बजे।

उसको नाम हुतराम। संभवत: जसरी युधिष्ठिर, धृतराष्ट्र जस्ता नामहरू अहिले सुन्न पाइँदैन, हुतराम पनि छिट्टै सुन्न नपाइने नाम हुनेछ होला। तर उसको हजुरबाको लागि यो नाम प्रिय थियो। नाति जन्मने वित्तिकै उनले यो नाम प्रस्ताव गरेका थिए र सबैले चाइँचुइँ नगरी मानेका थिए।

अघिल्लो दिन रातिसम्म हुतरामले कसैले टिकटको लागि बोलाउँछ कि भनेर सोचेको थियो। पार्टीका ठूलाठूला नेताहरूको बैठक बसिरहेको थियो। राति १२ बजेसम्म पनि उसको क्षेत्रको छलफल टुंगिएको थिएन। बिहान पनि कसैले बोलाइहाल्छ कि भनेर ऊ फोन छेउमै राखेर घरमै कुरिरह्यो। कास्कीमा टिकटको दावेदार उसको मित्र घनश्याम बरालले उसलाई फोन गरेर भन्यो, “काँ टिकट घरमा आउँछ त?  आफैं बालुवाटार नजिकै जानु र कुरिराख्नु।”

चितवनको एक साथीले भन्यो, “मेरो टिकट पाउँदा दिउँसो १२ बजेको थियो। ४ बजेसम्म मनोनयन दर्ता गर्नुपर्ने। मैले त हेलिकप्टर कुराइराखेको थिएँ। तपाईंले पनि व्यवस्था गरिराख्नुपर्ला।”

हुतरामलाई ती सबै सूचनाहरूले अलिक स्तब्ध बनाए। उसले निर्वाचनको मनोनयनसँग सम्बन्धित संशय त्यति अन्तिम समयसम्म धकेलिएला भन्ने सोचेको थिएन। ऊ एक जना साथीलाई लिएर गैह्रीधारातिर जाने र त्यहींबाट टिकट कुर्ने निर्णयमा पुग्यो।

गैह्रीधारामा एक क्याफेमा भोको पेट लिएर ती दुईजना छिरे। पहिला तिरेर मात्र अर्डर गर्न पाइने नियम अनुसार उनीहरूले अर्डर गरे।

“यौटा अमेरिकानो, एउटा क्यापुचिनो। दुईवटा बनाना मफिन। अलि–अलि तताइदिनुहोला है।”

पैसा तिरेर उनीहरू कुर्सीमा बसेका के थिए, उसको फोन बज्यो।

“हुतरामजी?”

“हजुर।”

“चुनाव जित्ने आत्मविश्वास कत्तिको छ?”

“जित्छु सभापतिज्यू।”

“पक्का?”

“पक्का जित्छु। मेरा प्रतिपक्षी उम्मेदवार अहिले कमजोर छन्।”

“त्यसो भए आउनुस्।”

ऊ उत्साहित भयो। ती दुवै जना अर्डर गरेको कफी र मफिन समेत छोडेर सभापतिज्यूको निवासतिर हिंडे। निवास बाहिर गेटमा ठूलो संख्यामा कार्यकर्ताहरू उभिइरहेका थिए। सडकको अर्को छेउमा भएका रेस्टुराँहरूमा पनि त्यत्तिकै धेरै व्यक्तिहरू थिए। निवासको गेटभित्र छिरेर हेर्दा दाहिने देब्रे दुवैतिर सयौं व्यक्तिहरू उभिइरहेका थिए। धेरैले उसलाई इर्ष्याको आँखाले हेरे। उसले सकेसम्म धेरैसँग आँखा जुधाएन। सुरक्षाकर्मीहरूले उसलाई भित्रको एकतले रातो रंगको सचिवालय भवनतिर जान इशारा गरे।

भित्र उसले चिनेका धेरै नेताहरूको भीड थियो। उसको फोनमा बाहिर गेटमा उभिइरहेका नदीपुरका एक आकांक्षी नेताको फोन आयो।

“तपाइँको टिकट भएको हो? “

“बोलाउनुभएको त छ, तर टिकट नै हो भन्ने अझै कन्फर्म छैन”, उसले उत्तर दियो।

“तपाईं नलिनुहोला। पक्का हार्नुहुन्छ। सोचे जस्तो सजिलो छैन है चुनाव।”

यता नजिकैका जिल्लाका एक युवानेता आफ्नो टिकटको पालो कुर्दै थिए।

“मलाई टिकट दिने भन्ने कुरा त भा’हो। तर श्यामकाजी दाइ भित्र सभापतिज्यूको अफिसमा छन्। टिकट नपाए सुर्केनी लगाएर झुन्डेर मर्छु भन्दैछन् रे।” ती युवानेताले आफ्नो अनिश्चितताको बारेमा हुतरामलाई सुनाए। श्यामकाजी उनको जिल्लाका पुराना नेता थिए र धेरै पटक चुनाव जितिसकेका व्यक्ति पनि। अघिल्लो चुनाव भने श्यामकाजीले जित्न सकेका थिएनन्।

“टिकट दिन यति ढिलो किन गरेको होला है?” हुतरामले सोध्यो।

“हो नि, पहाडमा एभालान्च गएर सबै हेलिकप्टरहरू उतै व्यस्त छन्। जाने साधन पनि नपाइएला जस्तो भयो। “

एकैछिन पछि ती युवा नेताले उसलाई तानेर भने, “चुनाव जितेपछि तपाईं मन्त्री बन्ने त पक्का जस्तै छ है।”

हुतरामको चुनाव क्षेत्र नदीपुरमा स्थिति सुध्रदै गएको थियो, तर मन्त्री बन्ने भन्ने सोचाइले ऊ निकै रोमाञ्चित बन्यो। आसन्न निर्वाचनमा आइपर्ने अप्ठेरोहरू पनि केही क्षणलाई बिर्स्यो। तैपनि विनम्रता नत्यागी उसले भन्यो, “खै नतिजा के आउने हो, अहिल्यै कसरी भन्न सकिन्छ र? “

सभापतिज्यूको निजी सचिवालयमा उसलाई केही थान कागज पहेंलो र ठूलो खाम भित्र राखेर थमाइयो। त्यहीबेला पार्टीका महामन्त्री त्यहाँ हाँस्दै आए र उनलाई पछाडि धाप मार्दै भने, “दाइ, जसरी पनि जितेर आउनुहोला। तपाईंले नजिती हुँदैन।” त्यसपछि एकथान पार्टीबाट मन्त्री भएकाहरू आए।

सबैले उसलाई विजेतालाई जस्तै गरी हेरे। सहमहामन्त्रीहरू आए। तिनले पनि उसलाई बधाइ दिए। उसले सोच्यो, “ओहो, मैले टिकट पाउँदा पार्टीका सबै जना कति खुशी भएका रहेछन्!” उसलाई एउटा खाममा राखेर रु.१ लाख पनि थम्याइयो। “यो पार्टीको तर्फबाट तपाईंको चुनाव खर्च हो है” पार्टीका सचिवालयमा रहेका एक सचिवले भने।

टिकट लिएर ऊ सीधै एयरपोर्ट गयो। एयरपोर्टको हाकिमले सबैभन्दा पहिलेको जहाजबाट नदीपुर पुर्‍याउने वचन दिएको थियो। एयरपोर्टभित्र भने भीड थियो। ऊ सीधै भीआईपी कक्षमा गयो। उसका पार्टीका अन्य नेताहरू पनि त्यहाँ भीडभाड गरेर बसेका थिए। सभापतिज्यूको विपक्षी खेमाका नेताले उनलाई त्यहाँ देखेर अँगालो मारे। वातावरण नै उज्यालो भयो।

“ल हुतरामजी, जसरी पनि जितेर आउनुहोला है”, उनले भने।

वरिपरि बसिरहेका केही व्यक्तिले उनीहरूको फोटो खिचे। उसँगै आएको नदीपुरकै एक कार्यकर्ताले पनि फोटो खिच्यो।

“पछि सामाजिक सञ्जालमा हाल्नुपर्छ”, उसले भन्यो। “त्यसो भए तपाईंलाई सभापति र अर्को विपक्षी खेमा दुवैको समर्थन छ भन्ने देखिन्छ।”

हुतरामको टिकट प्रतिनिधि सभा सदस्यको लागि थियो। उसको क्षेत्रमा ऊ विभिन्न तीनवटा दल मिलेर बनेको गठबन्धनको उम्मेदवार भएको थियो। अन्य दुई दलले एक, एक वटा प्रदेशसभा सदस्यको उम्मेदवारी लिएका थिए। “यति राम्रो गठबन्धन त कहिल्यै बन्दैन होला” एयरपोर्टमा भेटिएको एक गठबन्धनको दलको कार्यकर्ताले उसलाई सुनायो।

नदीपुर एयरपोर्टमा झर्दा कार्यकर्ताहरू उसलाई लिन आएका थिए। उसलाई एउटा खुला गाडीमा राखियो र उसँगै दुई अन्य दलका उम्मेदवारलाई उसको दायाँ–बायाँ राखियो। केही व्यक्तिले उसलाई मखमली माला लगाइदिए।  उभिंदै,  हात हल्लाउँदै ती उम्मेदवारहरू अघि बढे।

बाटोमा, बजारमा उसलाई देख्ने धेरै मानिसले हात हल्लाएर उसले हल्लाएको हातको जवाफ दिए। केही अगाडि बढेपछि उसको गाउँ आयो। गाउँलेहरू धेरै बाहिर निस्केका थिएनन्। “नदीपुरको गर्मीले गर्दा होला” उसले सोच्यो। “हतारमा यो कार्यक्रम राखिएको थियो, त्यसले पनि हो कि” प्रदेश सभाका एक उम्मेदवारले स्पष्ट पारे।

उनीहरू निर्वाचन आयोगको कार्यालय पुगे। त्यहाँ केही स्थानीय नेता तथा कार्यकर्ताहरू स्वागत गर्न आएका थिए। प्रहरीले सुरक्षा कडा गरेको थियो। निर्वाचन अधिकृतहरू हँसिला, रसिला थिए। उनीहरूले उसलाई र उसँगै गएका अन्य दुई उम्मेदवारलाई खुशी हुँदै स्वागत गरे। त्यही बेला पहिला पनि उम्मेदवार भएका, कपाल सेतो भएको करिब ६५ वर्षका वीरेन्द्र शर्मा उम्मेदवारी दर्ता गराउन आए। उनी विद्रोही उम्मेदवारको रूपमा उठ्दै थिए। हुतरामले उनलाई संकेत गरेर आफ्नो छेउको सिटमा आउन भन्यो। त्यहीबेला अर्को एकजना कांग्रेस नेता श्रीप्रसाद घिमिरे छेउबाट उठेर शर्मा भएको ठाउँमा गए र उनलाई सम्झाउने लवजमा भने, “शर्माजी, विद्रोही उठेर तपाईं धेरै ठूलो गल्ती गर्दै हुनुहुन्छ।”

केही अघिसम्म अन्यमनस्क जस्ता देखिएका शर्मा तुरुन्त आगो भए, हात माथि उठाउँदै छाडा बोल्दै घिमिरेलाई पिटुँला जस्तो गर्दै भने, “साला दलाल, बोल्छस्? … हुतरामलाई उचाल्ने… तिमीहरू सब दलाल हौ।”

हुतरामले आँखा अर्कैतिर घुमायो। ऊ कुनै अप्रिय घटना घटोस् भन्ने चाहँदैनथ्यो र दुईजना बुढा नेताहरू त्यसरी लडेको उसलाई राम्रो लागेन। त्यहीबेला नदीपुरको हरियाली नगरपालिकाको नगरसभापति उनी भएको ठाउँमा आए र उनको कानमा खुसुक्क भने, ” हुतराम सर, नआत्तिनुस्। चुनाव तपाईंले पक्का जित्नुहुन्छ। माओवादीहरूले तपाईंलाई समर्थन गर्छन्, पूरै गठबन्धन तपाईंको पछाडि छ। चेपाङ बस्तीमा तपाईंको राम्रो पकड छ। थारूहरूले पनि तपाईंलाई भोट हाल्छन्। दलितहरू पनि पूरै समुदाय नै तपाईंको पछाडि छ। कम्तीमा दश हजार भोटले तपाईंले जित्नुहुनेछ।”

उसलाई निर्वाचन अधिकृतले धरौटी बैंकमा बुझाएर रसिद लिएर आउन भने। हुतरामको एक सहयोगी उक्त कार्यको लागि खटिए। हुतरामले झोक्रिंदै अगाडि हेर्‍यो। धेरैजसो कार्यकर्ताहरूलाई उसले चिनेको थिएन। आफ्नो पार्टीका मात्र नभएर सहयोगी दलका पनि अधिकांश कार्यकर्ता उसले चिनेका थिएनन्। उसले कुल बीस जना महत्वपूर्ण पदमा रहेका नेताहरू र आफ्नो गाउँका केही कार्यकर्तालाई चिनेको थियो।

“सबैलाई हात उठाएर नमस्कार गर्नुस् है हुतरामजी” प्रदेश सभाका उम्मेदवार हरिबहादुर गुरुङले उसको कानमा आएर सिकाए। उसले सबैलाई हेर्दै हात नमस्कारको मुद्रामा जोड्न थाल्यो।

केहीवेरपछि निर्वाचन अधिकृतले आएर उसलाई भने, “सर, हजुर अब जानुभए हुन्छ। केही दिनसम्म हामी तपाईंको उम्मेदवारी माथि कसैलाई विरोध गर्न मन भए समय दिन्छौं। आवश्यक पर्‍यो भने हजुरलाई खबर गर्नेछौं।”

ऊ घर गएर नुहायो। शरीर र मन दुवै हलुंगो भए जस्तो भयो। एकैछिनमा नदीपुरको दरौदी नगरपालिकाका मेयर आए। “हुतरामजी, पैसा त तपाईंसँग टन्न होला। नभए पनि निकाल्नुस् है। खर्च गर्न डराउनुहुन्नँ”, उनले भने। हुतरामले सोध्यो: “पार्टी पंक्तिबाट सहयोग होला नि?”

“कुन जमानामा हुनुहुन्छ तपाईं? सबै खर्च उम्मेदवारले गर्ने हो।अब तपाईंसँग सबैजना पैसा माग्न आउनेछन्। तपाईंलाई गाली दिनेछन्। तपाईंले सबै सहनुपर्छ। चुनाव सबै उम्मेदवारकै हो। जसरी राज्य राजाले हारेपनि कर्मचारीहरूलाई अर्को जित्ने देशले पनि जागिर दिने भएकोले जीत–हार सबै राजाको हुन्छ, त्यसैगरी उम्मेदवारी पनि उम्मेदवारकै हो। कम्तीमा नदीपुरमा। यसरी नै चल्दै आएको छ।”

सुत्दै गर्दा उसले दिनभरिका घटनाहरूको बारेमा सोच्यो। ऊ सत्ताको केन्द्रबाट जनताको घर आइपुगेको थियो। उसले काठमाडौंको क्याफे सम्झ्यो, सभापतिज्यूको निवास सम्झ्यो, काठमाडौं एयरपोर्टका भेटघाट सम्झ्यो, नदीपुर एयरपोर्ट र खुला गाडीको स्वागत सम्झ्यो, सडक छेउका मानिस र तिनमा भएको उत्साह र विस्मात सम्झ्यो, निर्वाचन कार्यालयको घटनाहरू सम्झ्यो र त्यसपछिका मेयरहरू र अन्य कार्यकर्ताहरूको हतार हतारको बोली, व्यवहार सम्झ्यो। उसको पकेटमा राखेको श्रीमद्भागवतगीताको एउटा श्लोक पढेर त्यसबारे सोच्दै ऊ निदायो।

आपूर्यमाणमचलप्रतिष्ठं

समुद्रमाप: प्रविशन्ति यद्वत्।

तद्वत्कामा यं प्रविशन्ति सर्वे

स शान्तिमाप्नोति न कामकामी।

(जसरी विभिन्न नदीहरू आएर समुद्रमा मिसिंदा पनि समुद्र शान्त भएर बसिराख्छ, त्यस्तै विभिन्न सोचाइ, चाहना, घटनाहरू आएर मस्तिष्कमा मिसिंदा पनि विद्वान्‌हरू शान्त भएर बस्न सक्छन्।)

–o-

नदीपुरमा तीन वटा नगरपालिका थिए– हरियाली, दरौदी र सालघारी नगरपालिका। हरियाली नगरपालिका कांग्रेसको गढ मानिन थालेको थियो। दरौदी एमालेको गढ र सालघारी एमालेको प्रभाव क्षेत्र। एमालेका नेता पुष्पराज सिलवालले एक दशकदेखि नदीपुरको प्रतिनिधित्व गरिरहेका थिए। सिलवालले गएका दुई निर्वाचनमा वीरेन्द्र शर्मालाई हराएका थिए। हुतरामले नदीपुरका गएका ६ वटा निर्वाचन नजिकबाट हेरेको थियो। उसलाई सिलवालले शर्मालाई बन्नीको रुपमा प्रयोग गरेको महसुस भएको थियो। सिलवालको राष्ट्रिय पहिचान थियो, शर्मालाई नदीपुरमा पनि मानिसहरूले चिन्दैनथे। शर्माको औपचारिक शिक्षा कमजोर थियो। सिलवाल पटक–पटक मन्त्री भइसकेका विद्वान थिए। उनी सबैको घरमा पुग्थे र उनको “पीआर” राम्रो थियो। शर्मा रिसका पोका थिए, तर उदार पनि थिए।

श्रीमतीले केही दिनदेखि उसलाई भनेकी थिई, “छोरीको लागि समय निकाल्नुस् है। नत्र छोरीले तपाईंलाई बिर्सेली।” त्यो सम्झेर उसले छोरीलाई भन्यो, “आज म सेलफोन बन्द राख्छु, हुन्छ?” र त्यसपछि उसले सेलफोन साइलेन्स मोडमा राख्यो।

नदीपुरका केही कांग्रेसहरूलाई शर्माले जातिविती पैसा खर्च गरेर पार्टी बिगारे भन्ने लाग्थ्यो। उनी उदार भएर पैसा बाँड्थे, पहाडतिर बेलाबेला पाडो र रक्सी किनेर पठाउँथे भोज खान। शर्माले नेतृत्व लिनु अघि कांग्रेसका नेताहरूसँग पैसा पनि थिएन, चुनावको वेला पनि कार्यकर्ताहरू आफैं पैसा उठाएर चुनाव लड्ने गर्थे। दिनभरि घरदैलो गरेर आफैं चिया–चिउरा खान्थे। युवाहरू साँझपख घर गएर दूध र भात खान्थे र सुत्थे। शर्माको चुनावमा भने उनी साँझपख होटलमा मासुभात र मदिरा खाने पैसा दिन्थे। युवा परिचालित हुन्थे, हाहाहुहु गर्थे, उनको जुलुसको अगाडि पछाडि गनिनसक्नु मोटरसाइकल हुन्थे। शर्माले दुवै पटक चुनाव पक्कै हारे, तर चुनावको अघिल्लो दिनसम्म खाली आँखाले हेर्दा उनको माहोल राम्रो देखिन्थ्यो।

विस्तारै कांग्रेस कार्यकर्ताहरू पैसा विना चल्न नसक्ने हुँदै जान थाले। निर्वाचनमा उठ्ने मान्छेले सके पनि नसके पनि यो वा त्यो परिचालनको नाममा पैसा खर्च गर्नुपर्ने हुनथाल्यो। जमिन बेचेर भए पनि खर्च गर भन्ने जस्ता आवाज निर्धक्क रूपमा कार्यकर्ताले टिकट ल्याउने मानिससँग गर्न थाले। युवाहरू अप्ठेरो नमानी पेट्रोल किन्ने र बियर खाने खर्च माग्न थाले, भ्रातृ संगठनहरू मासु र भात ख्वाउँदै पार्टी प्यालेसमा कार्यक्रम गर्न थाले। कार्यकर्ता र नेताहरू सबै पैसा नलिई डेग नचल्ने हुन थाले। बुढा र कुरा बुझेका कार्यकर्ताहरू सुस्केरा छोड्दै भन्न थाले, “अब पैसा नहुनेले राजनीति नगरे पनि हुनेभयो।” कुशल संगठक, विद्वानहरू विस्तारै पाखा पर्न थाले, हुनेखानेहरू मात्र हरेक पदमा अघि आउन थाले। निर्वाचन विस्तारै निर्वाचन जस्तो रहेन, एक महिना लामो विवाह उत्सव जस्तो हुन थाल्यो। हरेक दिनजसो मासुभात, बियर, संगीत कार्यक्रम, जन्ती जस्ता जुलुस हुनुपर्‍यो, दुलाहाको नातेदार सबैलाई सुन दक्षिणा दिए जस्तो पार्टीका सबै पदमा रहेका मै हुँ भन्ने नेताहरूलाई गाडी, पेट्रोल, भत्ता दिनुपर्ने हुँदै गयो। नत्र ती आफ्नै समर्थक भन्नेले समेत चोक–चोकमा बसेर  “खै, उम्मेदवारको पक्षमा त माहोल नै आएन” भन्दै कुरा काटिदिने भए।

हुतराम यो हुलमुलमा लगभग आकस्मिक रूपमा नै आइपुगेको थियो।

हुतरामको नियमित प्राध्यापकको जागिर थियो। लगभग एक वर्ष अघि हुतराम एउटा क्याफेमा बसेर कफी पिइरहेको थियो। छेउमा उसको सानी छोरी थिई जो बाउसँगै केक खान भनेर क्याफेमा आएकी थिई। उसले अमेरिकानो अर्डर गर्दा छोरीले भनेकी थिई,

“मलाई ब्लुबेरी चिजकेक, बाबा।”

उनीहरू बस्दै गर्दा छोरीले भनी, “बाबा, तपाईं किन मसँग केक खाँदा सेलफोनमा अरुसँग बोल्नुहुन्छ? आज त नबोल्नुस्।”

उसकी श्रीमतीले केही दिनदेखि उसलाई भनेकी थिई, “छोरीको लागि समय निकाल्नुस् है। नत्र छोरीले तपाईंलाई बिर्सेली।” त्यो सम्झेर उसले छोरीलाई भन्यो, “आज म सेलफोन बन्द राख्छु, हुन्छ?” र त्यसपछि उसले सेलफोन साइलेन्स मोडमा राख्यो।

ऊ प्रोफेसरको जीवनमा के नै अर्जेन्ट हुन्छ र भन्ने सोचाइ भएको मान्छे थियो। बाउ–छोरीले कफी खाएर निस्कँदा उसको फोनमा एकै जनाको १५ वटा मिसकल थियो।

उसले फोन फर्कायो।

“म पार्टी सभापति। तपाईंलाई पार्टीको प्रशिक्षण विभागको उपप्रमुखको रूपमा नियुक्ति गर्न लागेको। के छ विचार?”

एकातिर लामो समयदेखि विश्वविद्यालयमा बसेर व्यतीत हुँदै गरेको जीवनको एकसुरे प्रवाहप्रति उसमा मोहभंग भएको थियो र जीवनमा केही लोमहर्षक क्षणहरू भोग्न पाइयोस् भन्ने अधबैंसे चाहना उसमा आएको थियो भने अर्कोतिर उसलाई त्यो पदको गरिमा थाहा थियो। उक्त विभागको प्रमुख एक जना वरिष्ठ नेता हुनेगर्थे। उपप्रमुखले नै प्रमुख जिम्मेवारी लिने भएकोले उक्त पद कार्यकारी पद जस्तै थियो। उसले सोच्छु पनि भनेन, “सभापतिज्यू, तपाईंले विश्वास गरेर दिनुभएको पद, म लिन्छु र सक्दो राम्रो गर्छु”, उसले भन्यो। त्यसरी हुतरामको राजनीतिक जीवन शुरु भएको थियो।

उ पहिलो दिन सानेपा पार्टीको मुख्य कार्यालय जाँदा त्यो चारतले भवन लगभग सुनसान थियो।  ऊ डराई–डराई गयो र अफिसमा गएर कुर्सीमा बस्यो। ११ बजेसम्म उसलाई भेट्न कोही आएन। ११ बजेपछि एकजना कार्यालय सहयोगी आएर सोधे, “चिया खाने हो सर?”

“हुन्छ।” उसले भन्यो र एकछिन पछि कालो चिया पिउन थाल्यो। दिउँसो उसैलाई खोज्दै पार्टी उपसभापति आए।

“तपाईंलाई देखेर धेरै खुशी लाग्यो”, उनले भने। “मलाई युवा जोश भएको मान्छे चाहिएको थियो।”

साँझपख घर फर्कने बेला एउटा अफिस स्टाफले आएर उसँग मिठो भलाकुसारी गर्‍यो, चिनजान गर्‍यो र अन्त्यमा उसलाई खुसुक्क भन्यो, “उपसभापति तपाईंसँग साह्रै खुशी रहेनछन् है सर। कहाँबाट यस्तो बच्चा ल्याए सभापतिले भन्दैथिए।”

    -o-

हुतराम चालीसको दशकमा नदीपुरमा हुर्केको थियो। दिउँसो अलकत्रा पग्लने सडक, नेसनल पानासोनिक रेडियो, हिरो साइकल, भर्खर गाउँमा आएको बिजुली, केही घरहरूका छानाबाट माथि गएका एन्टेना र तिनलाई ईर्ष्यावत् हेर्ने तर टेलिभिजन हेर्न तिनै घरमा जाने छिमेकी चालीसको दशकको फेरिंदै गरेको नदीपुरका प्रमुख चिह्न थिए। पानी, बिजुली भर्खर घरघरमा पुगेको थियो, बजारमा यथेष्ट नून र चिनी थियो र पनि गल्फुलो लागेकोले घाँटीमा कालो कालो प्वाल भएको पट्टी टाँसेर हिंड्ने मानिसहरू, गाँडा बुढी आमाहरूको हिंडाइ पनि बाक्लो हुन्थ्यो। नदीपुरको गर्मी असह्य उखुम हुन्थ्यो। गर्मीमा पसिनाका धाराहरू बगेर पिडुँला पुगेपछि हुतरामका नलीखुट्टा नजिक चिलाएर खपिनसक्नुहुन्थ्यो। ऊ आफ्ना गोडा कन्याउँदै केहीबेर आनन्द मान्थ्यो तर त्यसको केहीपछि जोडले कन्याएको ठाउँमा घाउ भएर झन् असजिलो हुन्थ्यो। केही दिनपछि गोडामा बसेको कालो खत हेर्दै ऊ अब कहिल्यै नकन्याउने कसम खान्थ्यो।

हुतरामको आमाले सम्झनै नसकिने गरी धेरै सन्तान जन्माएकी थिइन् र हुतराम खेतमा जन्मेको थियो । उसकी एक दिदी गोठमा जन्मेकी थिइन्, धेरै दिदीबहिनीहरू सानैमा बितेका थिए। छिमेकीहरू पनि लगभग यस्तै स्थितिका थिए। हुतरामहरू भर्खरै हुर्कंदै गर्दा बल्ल मुलुकले परिवार नियोजन कार्यक्रम शुरु गर्‍यो। शुरु–शुरुमा नस काटेकाहरू खसी हुने र तिनीहरूले दिएको पिण्ड पितृले नखाने भन्ने हल्ला धेरै थियो। तर पछि त परिवार नियोजनको कार्यक्रमप्रति बुढाहरू पनि सकारात्मक हुँदै गए। एकदिन हुतरामको हजुरबाले भने, “अब के हुने हो खै। हाम्रो पालामा ७७ लाखको नेपाल भन्थे, तेरो बाको पालामा ९० लाख पुग्न लाग्यो भन्थे। अब करोड पनि कटिसक्यो।” हजुरबा देवशमशेरको राज्यभिषेकको दिन जन्मेका थिए।  “जन्मिंदा सबैले मेरो राजयोग छ भनेका थिए रे, हैन रै’छ!” एक पूर्ण जीवन देखेका उनले दु:ख मान्दै एकदिन यसरी बुढ्यौलीको पीर सुनाएका थिए।

परिवार नियोजनको विज्ञापनको पात्रोमा सातवटा बच्चा जन्माएका परिवारलाई देखाएर ठूलो र दु:खी परिवारको रूपमा चित्रित गरिन्थ्यो। साँझपख भर्खर बल्न थालेको बिजुलीको मुनि बसेर हुतरामको परिवारका सबै जना बच्चा भने त्यो फोटो हेरेर गलल्ल हाँस्थे। आफ्न बा पनि परिवार नियोजनप्रति सकारात्मक भएको तथा घरमा छोराछोरीले परिवार नियोजनको फोटो हेर्दै हाँसेको थाहा पाएका हुतरामका बा एकदिन गाउँका दुई तीन जना दौंतरीसँगै गएर नस कटाएर खुट्टा खोच्याउँदै आए।

हुतरामका एक शिक्षक हुतरामसँगै विदामा कहिलेकाहीं भैंसी चराउन हिंड्थे। उनी “विश्वमा मडारिंदै गएको युद्धको बादल”को बारेमा सोच्थे र हुतरामलाई चिन्तित मुद्रामा कसरी विश्वशान्तिको लागि हामीले काम गर्न सक्छौं भन्थे। “युद्ध अपरिहार्य छ” उनी हुतरामसँग बोल्दा अप्ठेरा र पाँच अक्षर लामा शब्द मिसाएर बोल्थे। “तर यसलाई रोक्न हामीहरू सबैले आफ्नो तर्फबाट भरमग्दुर यत्न गर्नुपर्छ।”

“के अपरिहार्य, भरमग्दुर जस्ता लामा लामा शब्द प्रयोग गर्नैपर्छ?” उसले शिक्षकलाई सोध्यो।

“हेर हुतराम! कुनै पनि कुरा जान्नु ठूलो कुरा हैन, जान्ने देखिनु ठूलो कुरा हो। आफ्नो कुरा सुनाउन इच्छुक बुढाहरू चोकचोकमा सयौं छन्। तर मान्छेले सबैको कुरा त सुन्दैन। कसको कुरा सुन्छ त? जो जान्ने जस्तो देखिन्छ, पहिला उसकै कुरा सुन्छ। तिमी साँच्चै ज्ञानी भए पनि तिम्रो कुरा सुन्न मानिस आउँदा आउँदा तिम्रो बुढेसकाल भइसकेको हुनपनि सक्छ।”

हुतराम धेरै संकोची थियो। धेरै बोल्न खोज्दैनथ्यो। उसको गुरुले दिएको कुरा भने जीवनपर्यन्त सम्झिराख्यो। कुरो सुनाउनुछ भने पहिले अरूको सुन्न चाहने बन्नुपर्छ, नत्र कुरा कसैले सुन्दैनन्।

चालीसको दशकको नदीपुरमा मानिसहरूले खासै फेशनको बारेमा सोच्दैनथे तर बिहे भने धुमधामले गर्थे। गाडाहरू धेरै प्रयोग गरिन्थ्यो। कम आयस्रोत भएकाहरू एउटा साइकल भनेपनि लिएर जान्थे। सालघारी बजारमा कालो चश्मा लगाउँदै, पान चपाउँदै, छाता ओड्दै, पेटीमा चश्माको खोल राखेको वर केटा छेउमा रातो सारी र चोलो लगाएर, मुख छोपेर बसेकी वधुसँगै उभिएको यथेष्ट देख्न पाइन्थ्यो।

लगभग त्यहीबेला केही हिन्दी चलचित्रको प्रभावले विद्यार्थीकालमै प्रेम गर्ने र घरबाट भाग्ने “फेशन” चल्यो। यसरी एकातिर हुतरामका केही साथीहरू बाउआमाबाट निर्देशित बालविवाहका बेहुलाबेहुली भएका थिए भने अर्कोतिर केही वर्षपछि नै उसका केही साथीहरूले एकापसमा प्रेम गर्न शुरु गरेका थिए र त्यो प्रेम कथालाई “स्पाइस अप” गर्न ती कसरी उनीहरूका घरवालाहरूले ती प्रेमको विरोध गरिरहेका छन् भन्ने कुरा सुनाउँथे।

“त्यो केटीको दाइले रामकन्ठेलाई मेरो बहिनीलाई छोडिनस् भने चक्कुले हान्छु भनेर धम्क्याको छ रे!”

“त्यो पूजाले स्कुल छोड्ने भई। त्यसको परिवारले त्यो बिग्री भनेर काठमाडौंतिर त्यसको अंकलकोमा राखेर पढाउने भनेका छन रे!”

यी सबै हल्लालाई अझै मसलादार बनाउन त्यसबेलाका चलचित्रहरूले पनि मद्दत गरे। जहाज चढेर नातेदारहरूसँगै मन लागी नलागी विदेशतिर जान विवश महिलाहरूलाई फर्काउन ट्राफिक प्रहरीको सिग्नलको मतलब नगरी विद्युत् गतिमा गाडी चलाएर गएका चलचित्रका नायकहरूले बैंसका युवाहरूलाई एउटा छुट्टै यार्डस्टिक तय गरिदिए। प्रेममा परेकाहरू भन्ने गर्थे, “पातालबाट पनि ल्याएर बिहे गर्छु उसलाई!”

उसले टिकट पाएकोमा शर्मा असन्तुष्ट थिए। शर्माप्रति हुतरामको केही सहानुभूति पनि थियो र आफू उक्त टिकटको लागि कति उपयुक्त दावेदार हुँ भन्ने प्रश्न हुतरामले आफैंलाई पनि गर्थ्यो। तर उसले आफ्नो हजुरबालाई सम्झन्थ्यो जसले आफ्नो राजयोग भए पनि जीवनभर कुनै चुनाव लड्न वा शासकीय पद भोग्न पाएका थिएनन्। पाएको मौका फेरि छोडे त्यो फेरि–फेरि आउँदैन भन्ने हुतरामलाई थियो। तर ऊ आएको नदीपुरमा हजुरबा थिएनन्। एमएमाआर भ्याक्सिन लगाउन थालेकाले गल्फुलोले सताएका नयाँ पुस्ता थिएनन्। परिवारहरू सबैका साना थिए र धेरैका सन्तान विदेशमा पढ्थे, त्यतै बस्थे। स्वदेशी, विदेशी बिहे गर्नु सामान्य भइसकेको थियो। लामा शब्द प्रयोग गरेर अरुलाई प्रभावित पार्ने शिक्षकहरू भन्दा छोटा तीस सेकेण्डका भिडियो क्लिप बनाएर समाजलाई प्रभावित गर्ने युवाहरूको समाजमा प्रभाव थियो। धेरै चालचलन फेरिएका थिए। नदीपुरकै धेरै मानिसलाई उसले चिन्दैनथ्यो।

-o-

मनोनयन दर्ता गरेपछिको पहिलो दिन बिहान हुतरामलाई गठबन्धन दलहरूको छलफलमा भाग लिनु थियो। ऊ अघिल्लो राति ढिलो सुतेको थियो। निकै थकानको बीचमा उठेको भएकोले अझै अलिअलि उँघ्दै थियो। बिहानको नित्यकर्मको लागि ऊ बाथरूम छिर्‍यो। आफ्नै घरको बाथरूम भएपनि ऊ कम बस्ने गरेको घरको बाथरूम भएकोले अपरिचित महसुस भयो। उसले केहीअघि छोडेको दन्तमंजन, ब्रुश थिए। दाह्री फाल्ने मेशिन पनि उसले पुरानो जस्तो महसुस गर्‍यो। ट्वाइलेट पेपर पनि अन्तिम रोलको आधा जति मात्र बाँकी थियो। नित्यकर्म सकिएपछि उसले नास्ता लियो। काठमाडौंमा उसले खाइरहेको नास्ता भन्दा फरक नास्ता थियो त्यो। उसलाई अलि फरक र नअघाएको जस्तो महसुस भयो।

गठबन्धनको छलफल एउटा पुरानो चिनियाँ सरकारी कार्यालय जस्तो सानो झ्याल भएको ठूलो कोठामा थियो। त्यहाँ थोत्रो फर्निचरलाई चतुर्भुज आकारमा राखिएको थियो। अलिअलि चिसो चल्न शुरु भएकोले केही सहभागीले कोट लगाएका थिए। कालो र सेतो दुवै खालको चिया सहभागीहरूलाई उपलब्ध गराइएको थियो।

मिटिङमा सहभागी गठबन्धनका सहयात्री दलका नेता पूर्णचन्द्र सुवेदीले ट्रोट्स्की जस्तै देखिने गरी जुँघा पालेका थिए र आइभी क्याप लगाएका थिए। उनीमा कहिल्यै चुनाव नजिते पनि आफूलाई जस्तो निर्वाचन हाँक्न अरुलाई आउँदैन भन्ने प्रख्यात दम्भ थियो।

“हेर्नुस्, निर्वाचन भन्ने कुरो अन्ततोगत्वा: भेगीय, जातीय र आर्थिक आधारमा लड्ने कुरा हो। कतिले तपाईंलाई आफ्नो भेगको मानेर भोट दिनेछन्, कतिले आफ्नो जातको, नाताको मानेर। तपाईंको र तपाईंको उम्मेदवारको भेग र जातदेखि बाहिरकालाई तपाईंले किन्ने नै हो। नत्र तपाईंलाई कोही किन जिताउन?  हो, कहिलेकाहीं सिद्धान्तका कुरा आउँछन्, एक्कादुइ ह्वीमले जित्ने पनि हुन्छ। तर अन्तमा चाहिने यही तीनवटा कुरा हुन्” पूर्णचन्द्र सुवेदीले उनीतिर हेर्दै भने र सोधे, “पैसा कति खर्च गर्ने योजना छ?” पूर्णचन्द्र सुवेदीको र उसको पुरानो घर यौटै भेगमा भएकोले उसले सुवेदीका रुखा कुरालाई पनि आफ्नो समर्थनमा नै आएको जस्तो मान्यो तर आफ्नो बजेटको बारेमा धेरै बोलेन।

छेउमै रहेका गठबन्धनका अर्का एक नेता चन्द्रराज खनालले हुतरामतिर झुकेर भने, “आफूलाई के के न जान्ने हुँ भन्ने ठान्छ यो। यसको कुरा खासै मतलब नगर्नुहोला।”

एकछिन पछि अर्का स्थानीय नेता सुबास भेटवालले उसको कानमा आएर भने, “त्यो हावा पूर्णचन्द्र। चुनाव कहिल्यै जित्नसक्ने हैन, फेरि सबै मनोनीत हुने पद उसैलाई चाहिन्छ। अहिले चाहिं के के न चुनावको एक्स्पर्ट जस्तो गफ दिइराख्या छ!”

उसको छेउमा अलि गम्भीर भएर बसेका शेषमणि पुरी बुढ्यौलीतिर लम्कँदै गरेका गहुँगोरो वर्णका अन्दाजी साठी वर्षका स्थानीय नेता थिए जसले गठबन्धनको प्रमुख घटक अखिल जनता पार्टीको स्थानीय कमिटीको नेतृत्व गर्थे। पुरीले अलि गम्भीर भएर भने, “हिजो मनोनयनको क्रममा हाम्रो दलको मानमर्दन भयो।”

अरुले कसरी भनेर सोध्न नपाउँदै उनले भने, “हाम्रो दलको कसैलाई पनि डाकिएन। हामीले सडकको अर्को पट्टिबाट मनोनयन दर्ता गरेको हेरिरह्यौं। एक फोन कल मात्र गरेको भए हामी आउँथ्यौं।”

हुतराम के जवाफ दिने हो भनेर सोच्दै थियो, उसको छेउमा बसेको अनन्त श्रेष्ठले भनिहाले, “गठबन्धनको मर्म अनुसार कामहरू भएको देखिएन। यसरी पछि अनिष्ट हुन्छ।”

स्थिति एकाएक अलिअलि अप्ठेरो भयो। हुतरामले धेरै नबुझे पनि अप्रत्यक्ष रूपमा मानिसहरूले उसलाई नै आरोप लगाएको हो भन्ने कुरा बुझ्यो। उसको मन दोमन भयो। एकातिर उसलाई उठेर सबै कमि–कमजोरी मेरै हो मलाई माफी दिनुहोस् भनौं जस्तो लागेको थियो। अर्कोतिर फेरि त्यस्तो धेरै हल्का भएमा अरूले “यो त नेता जस्तै छैन” भन्छन् कि भन्ने सोचाइ पनि आयो। ऊ तेत्तिकै अन्यमनष्क भएर, प्रतिक्रियाविहीन भएर, बसिरह्यो। अरूहरू सबैलाई मन लागिन्जेल बोल्न दियो र ऊ सुनिरह्यो।

बोल्न मन भएका जति सबैले बोलिसकेपछि कोठाका सबैले उसको मुख हेरे। अब आफ्नो बोल्ने पालो आयो भन्ने बुझेर अन्त्यमा हुतरामले केही बोल्यो। उसले आफ्नो तर्फबाट केही कमजोरी भएको भए माफी दिन अनुरोध गर्‍यो। “म राजनीति भर्खर सिक्दैछु, हाम्रो दलको अरूसँग गठबन्धन गरेको इतिहास नभएकोले हाम्रा पार्टीका नेताहरू गठबन्धन कसरी लैजाने भन्ने भर्खर सिक्दैछन्” उसले भन्यो, “गल्ती हुनु स्वाभाविकै हो।”

अन्य सहयात्री दलका नेताहरू कोही उसका कुराबाट खासै सन्तुष्ट भएनन्, तर खासै नबोली नाकका पोरा फुलाएर सास फालेर असन्तुष्टि व्यक्त गरे।

त्यो दिनको अन्त्यमा दुईवटा प्रदेश कमिटी मध्ये एकका अध्यक्ष कीर्तिमान गुरुङ खुशी हुँदै ऊ भएको ठाउँमा आए। “शर्माले आफ्नो विद्रोही उम्मेदवारी फिर्ता लिन बल्लबल्ल मानेको छ हुतरामजी। तर अहिलेसम्मको परिचालनको खर्च दश लाख दिनुपर्छ भनेको छ। नाइँ नभन्नुस् है!”

उसले “केही घटाएर हुन्छ, तर शर्मा सक्रिय भएर चुनाव प्रचारमा देखिएर लाग्नुपर्छ नि!” भन्यो।

-o-

नदीपुरको नेपाली कांग्रेस कुनै साधारण नेपाली कांग्रेस थिएन। त्यहाँ नौ पुस्ते कांग्रेसहरू थिए: २००७ सालको, २०१७ सालको, २०१९ सालको, २०२७ सालको, २०३६ सालको, २०४२ सालको सत्याग्रह, २०४६ सालको, माओवादी युद्धको, २०६२-६३ को आन्दोलनको अनुभव लिएकाहरू सबै थिए। हजुरबाउको ज्यान गएको, बाउको सम्पत्ति हरण भएको, आफूले पुलिस रिपोर्ट नपाएर जागिर नपाएको जस्ता अनुभव बोकेर बसेका कार्यकर्ताहरू कसैलाई नेता मान्न तयार थिएनन्। बोल्दा आफूलाई मान गर्‍यो कि गरेन, झुक्यो कि झुकेन, आफूले बोलाउँदा आयो कि आएन, सबै हिसाब राख्थे। चुनावको वेला त्यो हिसाबकिताब चुक्ता हुन्थ्यो। चित्त नबुझ्दा आफ्नै पार्टीका नेतालाई पनि भोट हाल्दैनथे।

हुतरामलाई अब पार्टीभित्रका यी सबै पुराना योद्धाहरूसँग सम्पर्क राख्नुथियो। उसले निर्वाचन कमाण्डर एक शहीद परिवारको नरेश चन्दलाई बनाएको थियो। चन्द सुदूरपश्चिमबाट नदीपुरमा बसाइँ सरेका केही सीमित व्यक्ति मध्ये एक थियो तर उनीहरूको परिवारको नदीपुरमा राम्रो प्रभाव थियो। नरेशसँग सल्लाह गरेर ऊ पुराना नेता धनराज मिश्रलाई भेट्न गयो।

धनराज खास के कुरामा बिच्किएका थिए कसैलाई थाहा थिएन। उनी वेलावेला राजनीति नै छोडे झैं गर्थे र घरमा भजन, गीत गाएर बस्थे। उनका छोराछोरी दुवै जना अमेरिका बस्थे। धनराजले सधैं टिकट पाउँछ भन्दाभन्दै नपाएकोले ती छोराछोरी नेपाली कांग्रेसलाई गाली गर्दै फेसबूकमा लेख्थे। छरछिमेकका अन्य कांग्रेसमा धनराजको प्रभाव साँच्चिकै कस्तो थियो भन्ने स्पष्ट थिएन। तर २०३१ सालमा ओखलढुंगा काण्डमा झन्डै मारिएकाले कांग्रेस कार्यकर्ता बीच धनराज “लेजेन्ड” भने थिए। नरेशले हुतरामलाई सम्झाउँदै भनेको थियो, “धनराज जस्ता मान्छेले बनाउन खासै सक्दैनन्, बिगार्न चाहिं सक्छन्। उनी चोकमा उभिएर रुँदै आफ्ना गुनासा पोखे भने अरुले यत्तिको सोझो र पुरानो मान्छेलाई रुवाउन सक्ने पार्टीलाई के भोट हाल्नु भनेर हाल्दैनन्।”

ऊ भेट्न गएपछि धनराजले एकछिन उसलाई राखेर पुराना गीत सुनाए, आफ्ना छोराछोरी दुवै जनाले अमेरिकामा ग्याँस स्टेशन किनेको कुरा सुनाए। त्यसपछि गिरिजाबाबुलाई २०४० सालमा भेट्दा उनले कसरी लोकतन्त्रको लागि अविचलित भएर लड्नुपर्छ भनेर गिरिजाबाबुलाई सम्झाएका थिए, २०५१ सालमा शेरबहादुर देउवालाई गृह मन्त्रालयमै गएर कसरी बीपीको आदर्श अनुसार कांग्रेस चलाउनुपर्छ भनेका थिए, २०५६ सालमा कसरी उनको सल्लाह अनुसार नै कृष्णप्रसाद भट्टराईले प्रधानमन्त्री पद छोडेका थिए जस्ता कैयन् पुराना कुरा सुनाए। उनी बीचमा चर्पी जाँदा उनकी श्रीमतीले कसरी अघिल्लो वर्ष नदीपुर क्षेत्रीय कमिटीले वनभोज आयोजना गर्दा धनराजलाई सम्मान नगरेकोले पार्टीसँग उनको मन टुटेको छ भन्ने सुनाइन्। कुराकानी लामो भइसकेकोले ऊ उठ्न खोज्यो, त्यहीबेला धनराजले भने, “भोट त तपाईंलाई नै दिने हो। तर पार्टी सभापतिलाई सके देशकै नसके पनि नदीपुरको पार्टी कसरी चलाउने भन्ने कुरा मसँग सल्लाह गर्ने भनिदिनुहोला। तपाईं सभापतिको नजिकको मान्छे भन्ने सुन्छु!”

धनराजलाई भेटेर निस्कने बेला रातिको साढे आठ बजेको थियो। झर्ने बेला धनराज र उनकी श्रीमती दुवै जना हुतरामलाई पुर्‍याउन तलसम्म आए। झर्दैगर्दा धनराजले भने, “मेरा ससुरा यहीं हुनुहुन्छ। ४२ सालको सत्याग्रहमा उहाँ ६ महिना जेल पर्नुभएको थियो। पछि पनि मण्डलेहरूले उहाँको गोडा भाँचिदिएका थिए। अहिले ९३ वर्षको हुनुभयो। भेटेर आशीर्वाद लिएर जानुहोला।” हुतरामले त्यसलाई धनराजले आफूलाई देखाएको श्रद्धाको रुपमा लियो। धनराजका ससुरा बुढो खोकी खोक्दै तलको कोठामा सुतेका थिए।

“बा हाम्रो उम्मेदवार आउनुभएको छ। उहाँ प्रोफेसर पनि हो, निकै काबिल हुनुहुन्छ”, धनराजले भने। ससुरा बुढा “हँ के?” भन्दै उठे। धनराजले भर्खर भनेका कुरा दोहोर्‍याए। वृद्ध ससुरा प्रसन्न भएर हाँसे। त्यसपछि धनराजकी श्रीमतीले हुतरामलाई लगाइदिन एउटा खादा ल्याएर बुढा बालाई दिइन्। बुढाले खादा लगाइदिए अनि भावुक भएर लामो आशीर्वाद दिए। निस्कने बेलामा उनले भने, “यो क्षेत्रमा कहिल्यै कांग्रेसले जितेको थिएन। हाम्रो भोट सधैं खेर गएको थियो। यसपालि ज्वाईं सापले तपाईं बलियो उम्मेदवार हुनुहुन्छ, जित्नुहुन्छ भन्नुभएको छ बाबु। जसरी पनि जित्नुहोला, तपाईंलाई हार्ने छुट छैन।”

हुतराम यसरी धनराजको घरबाट निस्कियो।

-o-  -o-

ऊ घर पुग्दा नदीपुरका प्रहरी प्रमुख उसलाई भेट्न आएका थिए। “यसो चिनजान गरौं भनेर आएको” उनले भने। “सुरक्षा बल थपिदिनुपर्छ भने भन्नुहोला है!”

“मलाई खासै त्यस्तो सुरक्षा आवश्यकता छैन”, उसले भन्यो।

प्रमुख त्यति धेरै निश्चिन्त देखिएनन्। एकछिन पछि भने, “सर, हजुर आजकाल चन्द समूहको टार्गेट हुनुहुन्छ। जे पनि हुनसक्छ।”

हुतरामले आफूलाई चन्द समूहले टार्गेटै गर्ला भन्ने कुरा पत्याएन। चन्द समूहका एक केन्द्रीय नेतासँग बसेर ऊ काठमाडौंमा बेलाबेला कफी पिउने गर्थ्यो। उसले तिनै नेतालाई फोन लगायो। “केपीजी, यस्तो कुरा पो सुनियो त, साँच्चै हो?” उसले सुनेको कुरा बेलिविस्तार लगाएपछि सोध्यो।

“हुँदैहैन”, केपीले भने। “व्यक्तिलाई लक्षित गरेर हामीले केही गर्नेवाला छैनौं। मजाले चुनाव लड्नुभए हुन्छ”, केपीले भने। स्पिकर लगाएर भनेको भएर प्रहरीका प्रमुखले पनि त्यो वार्ता सुने।

“यिनले भनेर मात्र कहाँ हुन्छ र हुतरामजी? कांग्रेस पार्टीको प्रशिक्षणमा सबैभन्दा बढी चन्दको विरोध गर्दै हिंड्ने प्रशिक्षक तपाईं नै हुनुहुन्थ्यो। उनीहरूले कार्यक्रम नराख्न धम्किदिंदा पनि रोल्पामै गएर प्रशिक्षण कार्यक्रम राख्नुभएको थियो। तपाईंहरूकै पार्टीमा त सभापतिले भनेको महामन्त्रीले मान्दैनन्। यिनीहरूको पार्टीमा केपीले भनेको यिनका सबै कार्यकर्ताले वा यिनका अध्यक्षले मान्लान्? भोलि तपाईंलाई केही भयो भने यिनीहरू सबै हाम्रो यस्तो नीति थिएन भनेर वा कार्यकर्ताको तर्फबाट माफी मागेर उम्किन्छन्। तपाईंको गएको ज्यान, हात वा गोडा माफी मागेर फर्केर आउँछ?  आफ्नो सुरक्षा आफैं हेर्ने हो हुतरामजी!” प्रमुखले भने।

त्यसो हुँदा पनि हुतरामले खासै नआत्तिएको झैं गर्‍यो। प्रमुखले एक ट्रक प्रहरीलाई घर कुर्न ल्याएर छोडिदिए। उसले पनि प्रमुख फर्केपछि काठमाडौंमै बसेका उसकी श्रीमती र छोरीलाई फोन गरेर “यता नदीपुरतिर सबै ठीक छ, उतातिर तिमीहरू घर राम्रोसँग कुरेर बस्नु” भन्यो।

=

निर्वाचनको सुरुका केही दिन हुतरामले आफ्नो निर्वाचन खर्च जोहो गर्न, आफ्नो विश्वासिला मानिसहरूको नेटवर्क तयार गर्न, त्यसै उत्साहित भएर फोन गर्ने नातागोताहरूसँग सम्पर्क राख्न, भेट्न आउने साथीभाइ र टिकट नपाएका तथा आफ्नो निर्वाचन क्षेत्र बस्न नसकेका छिमेकी निर्वाचन क्षेत्रका नेताहरू भेट्ने जस्ता कैफियतका काम गरेर बिताएको थियो। बिहान बिहान ऊ विभिन्न व्यक्तिको शोकसभामा जान्थ्यो किनकि उसको निर्वाचन क्षेत्रमा मान्छेहरू केहीदिन विराएर दिवंगत भएका हुन्थे। पहिला कहिल्यै शोकसभाहरूमा बोल्ने अनुभव नभएकोले ऊ गीताजीका केही श्लोकहरू पढ्थ्यो र आत्माको अमरत्व, नित्य र शाश्वत गुणको बारेमा चर्चा गर्थ्यो। शोकसभाहरूमा राजनीतिका कुरा गर्दैनथ्यो।

चुनाव हुन लगभग एक महिना बाँकी थियो। त्यो दिन राति १० बजेतिर उसले पार्टीका सबै नेताहरूलाई बोलाएको थियो।

लगभग सबै नेताहरू आए तर उसले तुरुन्त ती सबै बेखुशी छन् भन्ने बुझ्यो।

“यस्तो काँचो तरिकाले कसरी चुनाव हाँकिन्छ?” प्रदेश कमिटीका दुई अध्यक्ष मध्ये एक नरजंग थापाले भने। उनको जिम्मामा गठबन्धन दलको निर्वाचन परिचालन उपसमितिहरू गठन गर्ने दायित्व पनि थियो जुन अपूर्ण नै थियो।

सुरुमै छलफल आर्थिक समस्यातिर मोडियो। सबै उपसमितिहरूलाई दिनुपर्ने पैसा उम्मेदवारले नै जोहो गर्नुपर्ने कुरा उठ्यो। हुतरामले भन्यो, “पहिला पहिला हामी दाइहरूको निर्वाचनमा जाँदा दालमोठ र चिउराको भरमा जान्थ्यौं। अरू निर्वाचनको प्रचार गर्नुपर्ने के नै कुरा हुन्छ र? आफ्नै छरछिमेकमा आफ्नो उम्मेदवारको प्रशंसा गर्ने, सबैले त्यसो गरेपछि स्वत: जितिन्छ। खर्च गर्नुपर्ने भए तपाईंहरू आफैंआफैंमा चन्दा उठाउँदा हुँदैन? मैले पनि पहिला सधैं उम्मेदवारलाई चन्दा दिएको थिएँ” उसले भन्यो।

उसको कुरा सुनेर एकछिन सबै स्तब्ध भए। नरजंगले त्यसपछि उसलाई घुमाएर सम्झाए, “हुतरामजी, पहिलाको कुरा छोड्नुस्। अहिले त चुनाव भनेको घरको बुहारीले बच्चा पाए जस्तै हो। तपाईं पेट बोकेको बुहारी जस्तै हो। बच्चा पाउने बेला दु:ख जति सबै बुहारीले पाउने हो। कार्यकर्ताहरू घरका सदस्य जस्तै हुन्। घरका सदस्यले बल गर, बल गर भन्ने हो, बुहारीले कस्सिएर बल गर्ने हो। बुहारी जस्तै बल गर्ने, दु:ख गर्ने सबै उम्मेदवारले हो। बच्चा पाएपछि उफ्रेर खुशी मनाउने घरका सदस्य जस्तै तपाईंले जितेपछि कार्यकर्ताहरू उफ्रेर खुशी मनाउने, अबिर दल्ने हुन्। परिचालन गर्न मात्र अहिले सबै उपसमितिलाई हातमा १ लाख रुपैयाँ राखिदिनुपर्छ। नत्र चुनाव लडिंदैन। भोलिबाट शुरु हुने घरदैलो कार्यक्रममा जोश ल्याउन सकिंदैन।”

रात बित्दै गएपछि अन्य कार्यकर्ता गए तर पर सालघारीको पहाडबाट आएका केही नेताहरू बसिराखे। “दाइ स्पेशल कुरा गर्नुछ” मध्यराति सबै गएपछि तिनले भने, “हाम्रो ठाउँमा अहिलेसम्म सधैं पुष्पहरूले धाँधली गरेर जितेका थिए। तपाईंले सशस्त्रसँग सहयोग लिएर भए पनि यसपालि बुथ कब्जा गर्नुपर्‍यो दाइ।”

उसको अलिअलि आएको निद्रा पनि भाग्यो। “बुथ ठ्याक्कै कसरी कब्जा हुन्छ भाइ?” उसले सोध्यो।

“सुरुमा एमालेहरूको दुई जना नेताको घरमा बम हान्ने। त्यसपछि डरले कुनै एमालेहरू घरबाट निस्कँदैनन्। अनि हामीले निर्वाचन बुथ नजिकै बसेर भोट हाल्न आउनेलाई प्रति व्यक्ती रु.१५०० बाँड्ने। निर्वाचन अधिकृत सबै एमालेको मान्छे छ, तर पहाडमा तिनीहरूले थाहा पाए पनि केही गर्न सक्दैनन्।”

“अनि बम हान्दा मान्छे मर्दैनन् त? ” उसले सोध्यो।

“मर्छन् नि दाइ। अलिअलि गर्न नसक्ने हो भने तपाईं कसरी मन्त्री बन्छ दाइ? राजनीतिमा मान्छे मर्दैन? माओवादीले मारेन? राजाले मारेन? राणाले मारेन? ” तिनले उसलाई भने।

-o-

क्याम्पेन कमाण्डर नरेशलाई यी सबै व्यक्तिहरूसँग विश्वास थिएन। उसलाई हुतरामप्रति मात्र विश्वास थियो। राजनीतिक परिवारको नरेशलाई पार्टीको तर्फबाट चुनाव लड्नु भनेको “फ्र्यान्चाइज” पाउनु जस्तो मात्र हो भन्ने थियो। “स्थानीय बजार फैलाउन उम्मेदवारले मिहिनेत गर्ने हो, केही मान्छेले सधैं धोका दिइहाल्छन्। साधारण समर्थकहरूलाई पैसासँग मतलबै छैन, खाली पार्टी व्युरोक्रेसीलाई मात्र हो”,  उसको सोचाइ थियो। ऊ चुनाव त्यही फिलोसफीमा चलाउन चाहन्थ्यो।

त्यही दर्शनमा आधारित भएर घरदैलोको कार्यक्रम चाँडै सुरु गर्न नरेशले दबाब दियो र नरेश पढेको स्कुल नजिकै रहेको पुरानो देवीको मन्दिरमा पूजा गरेर टीका लगाएपछि घरदैलो कार्यक्रम सुरु भयो। घरदैलोमा एकैछिन हिंडेपछि हुतराम थाक्यो। उसको खासै हिंड्ने बानी थिएन र नदीपुरको घाम चर्को हुँदै थियो। सकेसम्म धेरै घर घुमेपछि गाडीमा चढेर वडा भ्याउने कार्यक्रम थियो। घुम्दाघुम्दै ऊ एक पुरानो घरमा पुग्यो। बुढा ७५ वर्ष जतिको, बुढी ५५ वर्ष जतिको र एउटा छोरा थिए। बुढा पुराना शिक्षक थिए र उनले धेरै दु:ख गरेर घर बनाएका थिए। बुढीले उसलाई भनिन्, ” बाबु, यो छोरा हाम्रो एक्लो छोरा हो। विदेश जाने भनेको थियो, के मिलेन। उसको बाले ‘अब विदेश जान्छु नभन बाबु, म बुढो भैसकें’ भन्दा रिसाएर सधैंजसो एक्लै कोठामा बस्छ। डिप्रेस्ट छ कि भन्छन्।”

ऊ त्यो छोराको कोठामा गयो। नभन्दै ऊ टाउको झुकाएर कोठामा ल्यापटपको अगाडि बसेको थियो। कपाल, दाह्री, जुँगा लामो समयदेखि नकाटेको जस्तो देखिन्थ्यो। उसले काउन्सिलरको काम कहिल्यै नगरेको भएर के गर्ने भनेर सोच्न पनि सकेन। ऊ सँगै गएको उसको पार्टीको एक सहयात्रीले त्यो बाबुलाई भन्यो, “तिमी सर र म्याडमलाई छोडेर विदेश जाने कुरा नसोच। हुतराम सरले माननीय भएपछि तिमीलाई जागिर मिलाइदिनुहुन्छ। बरु चुनाव प्रचारमा हिंड।”

हुतराम त्यस्तो आश्वासन दिन अभ्यस्त भइसकेको थिएन। काठमाडौंमा त्यसअघि पनि धेरैलाई रोजगारी दिलाउन उसले कोशिश गरेको थियो तर सकेको थिएन। कम पढेलेखेकाहरू जसरी भए पनि झुण्डिने बाटो मिलाइदिनुपर्‍यो भन्दै आउँथे; पढेलेखेकाहरू, जागिर भएकाहरू पनि झन् धेरै तलब दिने एनजिओको जागिर मिलाइदेऊ भन्दै आउँथे। उसले चिनेका ठाउँहरूमा हात जोडेर धेरैको लागि जागिर मागेको थियो तर कुनै पनि जागिर उसको मात्र मिहिनेतले लागेको उसलाई सम्झना थिएन।

“त्यसरी ठ्याक्कै बेलामा बोल्न नसक्ने हो भने तपाईंलाई कसरी भोट झर्छ?” उसका कार्यकर्ताहरू भन्थे।

त्यसदिनको घरदैलोको अन्तमा केही कोणसभा भए। ती कोणसभाहरूमा विद्रोही, असन्तुष्ट र धोका दिन्छन् भनिएका व्यक्तिहरू पनि भाषण गर्न आए। बेलुका एउटा सानो समीक्षा बैठक भयो। नेपाली कांग्रेसका वडास्तरका धेरै नेताहरूले हुतरामले राम्रोसँग भाषण गर्न नसकेको प्रतिक्रिया दिए। “अलि चर्को स्वरले,  हाजिरजबाबी भाषण गर्नुपर्‍यो। यस्तो आफूले नै नसुन्ने गरी बोलेर कहाँ हुन्छ?” धेरैले भने।

शर्माजी, राजनीति निकै पीडादायी खेल हो। अन्तमा सबैको सम्बन्ध बिग्रन्छ, सबैको पीडादायी बिदाइ हुन्छ” उसले भन्यो, “गणेशमानजी हेर्नुस्, केपी भट्टराई हेर्नुस्, सूर्यप्रसाद,  बीपी नै हेर्नुस्। हाम्रै गाउँको भैरव काका हेर्नुस्। मेरै छिमेकी दिलकुमारी दिदी हेर्नुस्।

राति सबै गएपछि नरेशले एक युवा ल्यायो। “तिम्रो यस्तो भाषणले हुँदैन। तिम्रो बखान गर्ने गरी भाषण गर्ने कार्यकर्ता पनि भएनन्। म घरमै व्यस्त भएँ। तर मसँग एउटा आइटी टिम तयार छ। यसको काम बिहानदेखि बेलुकासम्म मतदातालाई फोन गरेर तिम्रो बारेमा बताउने हुनेछ। यसले दिनमा लगभग पाँचसय जनासँग कुराकानी गर्नेछ। चुनावको दिनसम्म कम्तीमा १० हजार मान्छेलाई फोन गर्नेछ। फोनमा के कुरा गर्ने भन्ने स्क्रिप्ट यो भाइले तयार गरेको छ। हेर्नुपर्‍यो।”

उसले थाकेको आँखाले त्यो स्क्रिप्ट हेर्‍यो। केही चित्त नबुझेको भएपनि “ठिकै छ” भन्यो। सच्याउने शक्ति उसमा बाँकी थिएन। “आइटी टिम प्रयोग गरेर सर्भे पनि गर्नु है। को अघि छ, थाहा भैराख्छ”, उसले भन्यो।

०००

पार्टीले धेरै दु:ख गरेर निर्वाचन परिचालन कमिटी बनाएको थियो। उक्त समितिमा नपरेकाहरूले तुरुन्त असन्तुष्टि जनाए। पार्टीभित्र अर्को गुटका भनेर चिनिएकाले आएर उसलाई भने, “हुतरामजी, हाम्रो भोट नचाहिने नै हो र? हाम्रा सबैलाई पाखा लगाइयो।”

उसले नरेशलाई बोलाएर सोध्यो, “के गरेको त्यस्तो?”

नरेशले भन्यो, “जस्तो कमिटी बनाए पनि त्यही भन्ने हो। यो ट्याक्टिक्स हो। पार्टीको व्युरोक्रेसी यस्तै हो। हामी आफैं नभिडी, साधारण समर्थकको घरदैलोमा नपुगी हुँदैन। पार्टी ब्युरोक्रेसीले जिताएर कहाँ चुनाव जितिन्छ? यी त चुनाव जितेपछि जुलुसमा अगाडि अगाडि जानेहरू हुन्।”

नरेशको सम्पूर्ण रणनीति नै त्यही कुरामा आधारित थियो। निर्वाचनमा सकेसम्म उम्मेदवारले आफ्नो कार्यकर्ताहरू र साधारण जनतासम्म पुग्न कोशिश गर्नुपर्छ। नत्र पार्टी व्युरोक्रेसीले घुमाएर सिध्याइदिन्छ। आइटी टिमको प्रमुखले उसलाई भन्यो पनि, “नरेश सरको कुरा सही हो सर। हाम्रो टेलिफोन सर्भेमा अहिले तपाईं अगाडि हुनुहुन्छ। तर केही भन्न सकिंदैन। अनि हामीले बुझे अनुसार धेरैजसो वडाध्यक्षहरू हामीले बीस लाख खर्च गरेका थियौं र पो चुनाव जित्यौं। अहिले माननीयको चुनाव चुनाव जस्तो नै भएको छैन। हरेक वडामा कम्तीमा २५ लाख खर्च नगरी के चुनाव लड्न सकिन्छ भन्दै हिंडेका छन्। यसरी चुनाव लड्न तपाईंले सक्नुहुन्नँ, कम्तीमा दश करोड खर्च हुन्छ। तपाईंको आफ्नै रणनीति  चाहिन्छ।”

निर्वाचन कार्यक्रम शुरु भएपछिको दुई दिन नै शर्मा चुनावमा हिंडेनन्। शर्माले अघिल्लो दुई चुनावमा पुष्पसँग लड्दा धेरै खर्च गरेका थिए। अघिल्ला दुवै चुनावमा धेरै खर्च गरेका भएर उनका केही मानिस उनले टिकट नपाएकोमा रुष्ट थिए। शर्माका पार्टीभित्रका विरोधीहरू भने उनले टिकट नपाएकोमा अत्यन्तै खुशी थिए र हुतरामलाई आएर “शर्माका कोही मानिस छैनन्। त्यो निर्वाचनमा आए पनि नआए पनि केही फरक पर्दैन। मतलबै नगर्नुस्” भनेर उचाल्थे। घरदैलोको दोस्रो दिन राति एघार बजे ऊ शर्मालाई फोन गरेर उनको घर गयो। शर्मा कागती निचोरेको जस्तो अनुहार लिएर बसेका थिए।

“तपाइँ भन्नुहुन्छ भने यो पार्टीको लागि मैले के गरिनँ? तपाईं भन्नुहुन्छ भने करोडौं खर्च भयो। अहिले यस्तो अपमान भयो।” उनले ठूलो निराशा व्यक्त गर्दै हुतरामलाई भने।

हुतरामले शर्मालाई खासै चिन्दैनथ्यो। अघिल्ला दुई चुनावमा ऊ विदेशतिर भएकोले पनि खासै सक्रिय भएर लागेको थिएन। शर्माले उसलाई तिर्नुपर्ने कुनै गुन थिएन। ती नाता पनि पर्दैनथे। उसले यौटै मान्छे तीन तीन पटक चुनाव लड्न खोज्छ भन्ने सोचेको पनि थिएन। शर्माले चुनाव लड्न खोजेका हुन् कि राष्ट्रिय सभा वा अन्य कुनै पदको लागि बार्गेनिङ गरेका हुन् उसले बुझ्न सकेन।

“शर्माजी, राजनीति निकै पीडादायी खेल हो। अन्तमा सबैको सम्बन्ध बिग्रन्छ, सबैको पीडादायी बिदाइ हुन्छ” उसले भन्यो, “गणेशमानजी हेर्नुस्, केपी भट्टराई हेर्नुस्, सूर्यप्रसाद,  बीपी नै हेर्नुस्। हाम्रै गाउँको भैरव काका हेर्नुस्। मेरै छिमेकी दिलकुमारी दिदी हेर्नुस्। एकपटक महाधिवेशन प्रतिनिधि भएर विदा लिन्छु भन्नुहुन्थ्यो। अन्तिमपटक टिममा नै पर्नुभएन। हाम्रै पार्टी सभापतिलाई हेर्नुस्: जिते पनि सधैं सबैको गाली खानुहुन्छ। अब माधव नेपाल, बामदेव गौतम, कृष्णबहादुर महरा पनि रिटायर्ड हुँदै गर्दा पराजयको, मार्जिनलाइजेशनको पीडा लिएर अन्ततिर जाने हुन्। भोलि केपी ओलीलाई पनि हुने त्यही हो।” शर्माले ध्यान दिएर सुनेका थिए, “मलाई पनि भोलि त्यही हुने हो। राजनीतिक जीवन र मान्छेको जीवन उस्तै हुन्छ। जसरी बिरामीले नातिनीको बिहे हेरेर मर्छु भन्दा कालले छोड्दैन, त्यस्तै राजनीतिमा मान्छेले अर्को एउटा टिकट पाएर, मन्त्री भएर मात्र राजनीति छोड्छु भनेर पाउँदैनन्। त्यसैले तपाईंले जे भयो त्यसमा कत्ति पनि अन्यथा नमानी कार्यकर्ताहरूको भावना बुझेर मलाई सक्रिय समर्थन गर्नुपर्‍यो।”

शर्मा एकैछिन चुप भएर बसे। हुतरामले त्यसपछि भन्यो, “मैले चुनाव जिते पनि तपाईंले जितेको जस्तो बनाउनेछु। म मन्त्री भैहाल्छु जस्तो लाग्छ। तपाईंलाई के चाहिन्छ भन्नुस्? सभापतिलाई भनेर हुन्छ कि कसलाई भनेर हुन्छ, तपाईंलाई त्यो दिन्छु।”

“म तपाईंलाई एक शर्तमा समर्थन गर्नेछु। लेखेर दिनुस्” शर्माले एउटा कापी ल्याए र भने, “मलाई प्रदेशको प्रमुख बनाउँछु भनेर कागत गरिदिनुस् र सभापतिसँग अहिल्यै फोनमा कुरा गरेर हुन्छ भन्ने बनाउनुस्।”

“सभापतिले त्यस्तो वचन दिनुहुन्नँ भन्ने तपाईंलाई पनि थाहा छ। म आफ्नो तर्फबाट त लेखेर दिनेछु र बरु उपसभापतिसँग कुरा गराउँछु। उहाँले तपाईंले भने जस्तै वचन दिनुहुनेछ।”

दुवैजना एकछिन खुशी भए। उठ्ने बेला शर्माले भने, ” चन्दा चाहिं म एक रुपैयाँ पनि दिन सक्दिनँ है। तपाईं भन्नुहुन्छ भने ..”

०००

घरदैलो कार्यक्रमको एक हप्ता सकिंदै गर्दा लगभग सबैतिर स्थिति नियन्त्रणमा रहेको जस्तो देखिन थाल्यो। चुनाव हुन अब दुई हप्ता जति बाँकी थियो। नरेशले पार्टीका सबै ठूला नेताहरूको गतिविधि हेर्न नेविसंघ र तरुण दलका सदस्यहरू खटाएको थियो। सबैको गतिविधि सन्तोषजनक थियो। उसको सिद्धान्त के थियो भने नदीपुरमा अन्य पार्टीका नेताका गतिविधिहरू हेर्नु आवश्यकै छैन, आफ्नै पार्टीका नेताहरूको मन यताउता नभए चुनाव जितिन्छ। यसैले उसका मानिसहरू आफ्नै नेताका गतिविधिहरू हेर्थे।

हुतराम र उसका कार्यकर्ताहरूलाई उसको मुख अझै खुलेको छैन भन्ने भैरहेको थियो। नदीपुरमा विपन्नहरूको बस्तीमा जाँदा ती विभिन्न कुराहरू माग्थे। ऊ दिने कोशिश गर्छु भन्थ्यो, दिन्छु भन्दैनथ्यो। एकदिन सुकुम्बासीहरूको एउटा सभामा ऊ निम्त्याइयो। उसले सबैतिर हेरेर भन्यो, “मेरा बा पनि नदीपुरमा सुकुम्बासी जस्तै स्थितिमा आउनुभएको थियो। म पनि हिलो, धुलो, खेतीपातीमा हुर्केको हुँ। बाले सरकारबाट पाएको जग्गा खोस्रेर हामी दिदीबहिनी दाजुभाइको भविष्य बनाउनुभएको थियो। आफ्नो जग्गा हुनु कति महत्वपूर्ण हो भन्ने मलाई थाहा छ। तपाईंहरूलाई पनि जग्गा दिलाउन कोशिश गर्छु।”

पार्टीका हरियाली नगरपालिकाका नगरसभापति उसको भाषणबाट अत्यन्त असन्तुष्ट भए र माइक लिएर भने, “त्यो निर्वाचन आयोगको प्रमुख एमालेको मान्छे थियो। हामी तपाईंहरूलाई यो दशैंअघि नै लालपुर्जा दिन रेडी थियौं। त्यसले आचारसंहिता लगाएर रोक्यो। चुनाव सकिएको तीन दिनभित्र हुतरामजीले तपाईंहरूको हातहातमा लालपुर्जा दिनुहुन्छ। मेरो वचन भयो लौ।”  हुतरामको भाषणमा खासै प्रतिक्रिया नदेखाएका ती भूमिहीनहरूले नगरसभापतिको भाषणपछि उत्साहपूर्वक ताली बजाए। पछि ती नगरसभापतिले उनलाई भने, “हुतरामजी, एमालेका पुष्पजीको भाषण सुन्नुभएको छ? सबै सुकुम्बासीलाई एक हप्ताभित्र लालपुर्जा दिन्छु भनेका छन्। तपाईंको जस्तो जोश हराएको भाषणले भोट आउँछ?”

“तीनदिन भित्र कसरी लालपुर्जा बाँडिन्छ? आचारसंहिता नै दुईहप्ता जति हुन्छ”, उसले सोध्यो।

“त्यो तपाईंको कुरा हो। जसरी हुन्छ ल्याउनुस् र बाँड्नुस्” नगरसभापतिले भने, “मेरो दायित्व तपाईंलाई जिताउने हो। जे भनेर, जसरी हुन्छ, अहिले म जिताउँछु। तपाईंले जस्तो हल्का बोलेर जितिंदैन।”

यो घटनाको दिन साँझपख सुत्नु अघिको मिटिङमा नरेशलाई उसले भन्यो, “चुनाव जितिंदैन कि क्या हो? “

“किन? टेलिफोन पोलमा त अझै हामी अगाडि नै छौ?” नरेशले भन्यो।

“जनताको आशा एकातिर, मेरो क्षमता एकातिर भएको महसुस भैराख्छ” उसले उत्तर दियो “जिती हाल्यौं भने पनि कहाँबाट जागिर ल्याउने, कहाँबाट जग्गा ल्याउने? जितेको एक हप्ताभित्रै जनतामा अनपपुलर भइन्छ।”

नरेशले एकछिन सोच्यो र उत्तर दियो, “त्यही भएर उम्मेदवारले पैसा खर्च गर्नुपर्ने हो। कमसेकम मासु भात खाएर, रक्सी खाएर, पैसा लिएर भोट हालेकाहरूले भोलि फेरि जागिर र जग्गा माग्न आँट गर्दैनन्। … पहिला जितौं, जितेपछि जति सकेको गर्ने हो।”

उनीहरू बसेर चुनावको खर्चको हिसाब गरे। मिश्रलाई, शर्मालाई पैसा पठाइराख्नुपर्छ भन्ने थियो। पठाएको पैसा कम भयो, यो गाउँका सुकुम्बासीलाई पुष्पले तानिसक्यो, अर्को गाउँकोलाई पनि तानिसक्यो भन्ने खबर दुवैले पठाउँथे। दुवै जना शल्य जस्ता थिए, सधैं चुनाव हार्नै थालियो भनेर कुरा गर्थे र हुतरामलाई हतोत्साहित बनाउँथे। नरेश फारो गरेर पैसा खर्च गर्थ्यो, उसको रणनीति पैसा सकेसम्म कम पठाउने तर मान्छे बिच्किहाल्न पनि नदिने थियो। “भोटरलाई पैसा चाहिने हैन, साधारण समर्थकलाई पैसा चाहिने हैन, खालि केही नेताहरूलाई मात्र हो” भन्ने उसको सिद्धान्त थियो। हुतरामलाई पैसा कहाँ पुग्यो भन्ने पनि खासै भेउ हुँदैनथ्यो।

-o-

नदीपुरमा तीनवटा समुदायको प्रमुख जनसंख्या थियो। विभिन्न ठाउँबाट आएका पहाडियाहरू, उत्तरतिर गुजुमुज्ज भएर रहेका जनजातिहरू र दक्षिणतिर एकापसमा नजिक बस्ती बसाएर बसेका थारुहरू। सत्ताको नजिक भएकाले पहाडियाहरूको फुर्तीफार्ती धेरै थियो। विकास सबै उनीहरूको गाउँमा पुगेको थियो। तर पहाडियाहरू एकापसमा द्वन्द्व पनि थियो। ठूलो समुदाय भएकोले अक्सर सांसदको चुनावमा उम्मेदवार पनि तिनै समुदायका हुन्थे। आर्थिक र सामाजिक रूपमा पनि उनीहरूको एकछत्र प्रभाव थियो। सबैजसो पार्टीका प्रमुख पनि यही समुदायका थिए। हुतराम र पुष्प दुवै यही समुदायका थिए। पार्टीका आन्तरिक प्रतिद्वन्द्वी पनि यही समुदायका थिए।

हुतरामले एकछिन सोच्यो र विजयलाई खाडी मुलुकतिरको राजदूत बनाउने आश्वासन दियो। त्यो आश्वासनले काम पनि गरेको जस्तो देखियो। “तर चुनाव जितेपछि है विजयजी। मैले हारें भने त डामाडोल हुन्छ नि!”

हुतराम पार्टीको प्रशिक्षण विभागमा रहँदा उसले थारू र जनजाति समुदायका विभिन्न व्यक्तिहरूसँग संगत गरेको थियो। ऊ आफैं पनि केही समय उत्तर–दक्षिण घुमेकोले केही भरपर्दा मित्रहरू बनाएको थियो। तर ती दुवै समुदायमा प्रतिद्वन्द्वी पुष्पको दलको पकड निकै थियो। पुष्पले एकपटक काठमाडौंमै यही पकडको आधारमा हुतरामतिर हेर्दै भनेका थिए, “कांग्रेसबाट तपाईं लड्ने भन्ने सुन्छु। पक्का हार्नुहुन्छ।” उसले त्यसबेला त्यसलाई पुष्पको दम्भको रुपमा लिएको थियो। निर्वाचन लड्नै आएपछि भने उसलाई पुष्पको त्यो भनाइ याद आइरह्यो।

थारू समुदायमा हुतरामका प्रखर समर्थक भएर छन्नु चौधरी, जोखा चौधरी र डिल्ली महतो आएका थिए। एकदिन हुतरामले ती सबैलाई बोलाएर भन्यो, “एमालेको कोही थारू नेता छैन, यसो हामीलाई समर्थन गर्न सक्ने?”

उनीहरूले नभन्दै एकदिन एक असन्तुष्ट नेतालाई गोप्य ठाउँमा भेटाए। उनको नाम विजय चौधरी थियो र उनी थारू समुदायमा साँच्चै नै प्रभावशाली थिए। अघिल्लो पटक मेयर, सांसद केहीमा पनि उनको नाम आएन र पढेको भएपनि उनले कुनै सरकारी पद हासिल गर्न सकेनन्। उनी साँच्चै नै ठुस्केर बसेका रहेछन्। छन्नुले हुतरामसँग भने, “यिनलाई सभापतिसँग कुरा मिलाएर कुनै ठूलो पद दिन्छु भन्नुस्। हातमा पाँच लाख हालिदिनुस्। बाँकी यिनले गर्छन्।”

“कुन पद दिलाउने? कति पढेलेखेका छन? ” उसले सोध्यो।

“तपाईंले सोच्नुस्। हामीले के भन्ने? बीए पास गरेका छन् क्या रे, ठाकुररामबाट। पढाइलेखाइ धेरै नचाहिने त्यस्तो ठूलो कुन पद छैन?”

हुतरामले एकछिन सोच्यो र विजयलाई खाडी मुलुकतिरको राजदूत बनाउने आश्वासन दियो। त्यो आश्वासनले काम पनि गरेको जस्तो देखियो। “तर चुनाव जितेपछि है विजयजी। मैले हारें भने त डामाडोल हुन्छ नि!”

विजय खुशी भए जस्तै देखिए। तर भने, “मेरा मान्छे चलाउन मलाई राम्रै पैसा चाहिन्छ हुतरामजी। पुष्पजीले पनि सधैं पैसा दिने गर्थे। पैसा नभए त कोही डेग चल्दैनन् अचेल।”

उनको महत्व बुझेपछि उनको र उनको वडा वरिपरि आन्तरिक परिचालनको जिम्मा विजयलाई नै दिइयो। त्यसबापतको खर्च उनले पाउने भए।

यस्तै उसका जनजाति समुदायका कांग्रेस अगुवाहरूले दुई–तीन जना जनजाति नेताहरू ल्याए। ती मध्ये एक जना स्थानीय विद्यालयका शिक्षक थिए: प्रशान्त मोक्तान।

मोक्तान शिक्षक मात्र थिएनन्, उनी निकै राम्रो कार्यकर्ता परिचालक थिए। हुतरामलाई पनि उनी कुशल संगठक भएको थाहा थियो। विभिन्न कारणले उनी पुष्पसँग असन्तुष्ट थिए। “चौधरीलाई जस्तै उसलाई पनि परिचालन खर्च र कुनै राजनीतिक नियुक्ति दिलाउने हो भने ऊ निर्वाचनपछि कांग्रेसमै आउँछ” उसका साथीहरूले भने।

मोक्तानसँग उसले निकै गुप्त ठाउँमा भेटेको थियो। मोक्तानले आफैं त्यो ठाउँ रोजेका थिए। राति, बाटोको वरिपरि बत्ती बालेर उसलाई एक कुनामा रहेको कटेजमा पुर्‍याइएको थियो। उसले कुनै प्रस्ताव राख्नुअघि नै मोक्तानले भने, “मलाई तपाईंले केही दिनुपर्दैन। म यसपालि जसरी भए पनि पुष्पलाई हराउन पर्छ भनेर बसेको छु। मलाई त्यसले धेरै अपमान गरेको छ। मेयर बन्न टिकट दिन्छु भन्यो, दिएन। प्रदेशमा माननीयको टिकट दिलाइदिन्छु भन्यो, दिएन। सक्ने भए पनि कुनै पनि सरकारी नियुक्ति दिएन। तपाईं जत्तिको मान्छेलाई म अब अगाडि बढाउँछु। पर्‍यो भने, उपयुक्त पद पाए कांग्रेसमै आउन पनि तयार छु।”

हुतराम निकै खुशी भयो। “मोक्तानजी, अब हामी दाजुभाइ भयौं” भनेर उसले अँगालो मार्‍यो। मोक्तानले केही चाहिंदैन भने पनि उसले तत्काल केही रकम उसलाई युवा परिचालनको लागि छोड्यो भने केही दिनपछि अतिरिक्त स्रोत पठाउने वचन दियो। निर्वाचन लगत्तै उसले मोक्तानलाई उपयुक्त हुने राजनैतिक नियुक्ति दिलाउन सभापतिज्यूलाई भन्ने कुरा पनि भयो।

-o-

निर्वाचन आउन एकहप्ता बाँकी छँदाको राति गठबन्धन दल समाजवादीका एक स्थानीय नेता रमेशचन्द्र श्रेष्ठ हुतरामलाई भेट्न आए। पुष्पको पहिला पहिलाको चुनाव उनैले हाँक्थे। पार्टी फुट्दा उनी समाजवादीतिर लागेका थिए। विसं २०१० तिर जन्मेका र विभिन्न राजनैतिक संघर्षमा भाग लिएका अन्य व्यक्तिहरू जस्तै उनको व्यक्तित्व एकदमै जुझारु थियो। उनको आँखामा मोटो चश्मा थियो र चिलका जस्ता आँखाले सतर्क हुँदै वरिपरि हेर्थे। हुतरामले उनलाई कोही नबस्ने भित्री कोठामा लिएर गयो।

“कस्तो चलिरहेको छ निर्वाचन?” उनले सोधे।

“ठिकै छ। अब त धेरै दिन बाँकी छैन”, उसले रमेशचन्द्रलाई भन्यो।

उनले खल्तीबाट एउटा लिस्ट निकालेर हुतरामलाई दिंदै भने, ” हजुर, यसमा विभिन्न वडामा भएका बाहिर आफूलाई कांग्रेस भन्ने तर गएको दुई वटा चुनावमा दुवै पटक पुष्पलाई भोट हालेका मानिसको लिस्ट छ। यी मान्छेले कहिल्यै रूख चिह्नमा भोट हालेका छैनन् र यो पालि पनि हाल्नेवाला छैनन् जस्तो लाग्छ। खालि हजुरले पैसा र मिहिनेत खेर नफाल्नुस् र सावधान रहनुस् भनेर दिएको।”

उसले लिस्ट हेर्‍यो। त्यहाँ मिश्रको नाम पनि थियो। अनायासै उसले सोध्यो: “मिश्र पनि?”

“उहाँले त अहिलेसम्म कुनै पनि चुनावमा रूखलाई भोट हालेको जस्तो मलाई लाग्दैन।”

रमेशचन्द्र विदा भएपछि उसले नरेशलाई बोलायो। उक्त लिस्टमा भएका पाँच, छ जना दुवै जनाले एकदमै भर गरेका र आफ्नो वडामा कांग्रेसलाई जिताउन भूमिका खेल्ने व्यक्ति भनेर चिनिएकाहरू थिए। दुवै जना एकछिन् चुप भए। अन्त्यमा नरेशले भन्यो, “के थाहा? रमेशको पनि आफ्नै केही खेल होला।”

मध्यराति भए पनि अझै भेट्न समय लिएर आएका दुईजना थिए। एक जना शर्माको आफ्नै छोरा थिए। शर्माका छोरा शिष्ट थिए, विस्तारै बोल्थे। उनको ठूलो जीउ थियो र उनी सुखसयलमा बाँचेका व्यक्ति जस्ता देखिन्थे। उनी अलि भूमिका हालेर बोल्ने स्वभावका थिए।

“डाक्टर साब, मेरो बुवालाई पनि धेरै विश्वास नगर्नुहोला है” भूमिका बाँधेर केही समय बोलेपछि अन्त्यमा उनले भने। “उहाँभन्दा पनि उहाँको वरिपरिका मानिस धेरै खराब छन्। तिनीहरूले तपाईंलाई सहयोग गर्छन् जस्तो लाग्दैन” “यत्ती हो, होसियार हुनुहोला। सक्नुहुन्छ भने कोही मान्छे उनीहरूको पछाडि लगाउनुहोला, गाउँगाउँमा तपाईंको विरुद्ध कुरा गर्दै भाँड्दै हिंडेका छन् भन्ने सुनेको छु।”

“लोकतन्त्रमा मन नलाग्नेले भोट दिंदैनन्। के नै गर्न सकिन्छ र? ” उसले अनायासै फर्कायो।

त्यो राति भेट्न आएका मध्ये अन्तिम चन्द समूहका एक युवा थिए। “हुतरामजी तपाईंको अन्तर्वार्ता सुनेर प्रभावित भएर आएको हुँ। हामी एकसय जति युवा छौं। तपाईं भोलि राती हाम्रो छलफलमा आउनुस्। हामी तपाईंलाई सहयोग गर्छौं”, उनले भने। “केही साथीहरू कन्भिन्स्ड छैनन्। तर तपाईंको प्रस्तुति हेर्दा तपाईं सरल र इमानदार मान्छे जस्तो लाग्यो। ती साथीहरूसँग तपाईं बोल्नुभयो भने तिनीहरूले तपाईंलाई सहयोग गर्नेछन्”, उनले भने।

“म भोलि खबर गर्छु, हुन्न?” भन्दै उसले ती युवालाई विदा दियो।

ती युवा गएपछि नरेश र उसले सल्लाह गरे।

“प्रहरीले कुनै पनि हालतमा यो कुरा मान्ने छैनन्। म पनि तिमी नजाउ भन्ने नै सल्लाह दिन्छु”, नरेशले हुतरामलाई भन्यो।

“हाम्रा आफ्ना पार्टीका मान्छेहरूको भर छैन। हामीले पनि अनपेक्षित केही नगरी कसरी जितौंला?” हुतरामले सोध्यो।

नरेशलाई हुतरामको कुरामा चित्त बुझ्यो तर भेट्ने ठाउँ कत्तिको सुरक्षित छ भन्ने स्पष्ट थिएन। ऊ चाहन्थ्यो, चन्दका केटाहरू यतै घरमा आउन्। हुतरामले भर्खर भेट्न आएको केटालाई फोन गरेर बुझ्न भन्यो।

नदीपुरको उत्तर–पश्चिम कुनामा हरियाली नगरपालिकामा पर्ने एउटा गाउँ थियो। त्यो जंगलको छेउमा थियो र त्यहाँ धेरै सुकुम्बासीहरू बस्थे। हुतराम कहिल्यै त्यतातिर छिरेको पनि थिएन। नरेश पनि त्यो गाउँमा खासै जाँदैनथ्यो। उक्त युवाले त्यही गाउँमा भेट्ने प्रस्ताव गर्‍यो। “हाम्रा पश्चिमतिरबाट आएका लडाकुहरू पनि छन्, सरसँग प्रश्न सोध्नुछ भनेका छन्, त्यहीं आउनेछन् है सर” ती युवाले थपे।

नरेशले त्यो गाउँमा जान धेरै खतरा देख्यो र अन्त्यमा भन्यो, “हामी जाने नै भए पनि प्रहरीले के देलान्?”

“मलाई जहाँ जान मन छ, जान्छु। त्यो त के ठूलो कुरा भयो र?” हुतराम जान चाहन्थ्यो। नरेशले कुरा बुझ्यो।

“प्रहरी छलेर नै आउँदा राम्रो होला सर। कतिपय हाम्रा साथीहरू प्रहरीको लिस्टमा छन्”, ती युवाले सुझाव दिए। नरेश असमन्जसमा थियो। प्रहरी नलिइकन कसरी त्यस्तो ठाउँमा जाने? केही गरी यताउता भयो भने के होला?

“तिमी यिनैको डरले श्रीमती, छोरी नलिइकन चुनाव लड्न आयौ। अहिले फेरि यस्तो आँट?” नरेशले सोध्यो। “चुनावमा नसोचेको केही न केही गर्नुपर्छ। भेटेको फोटो हामीले सामाजिक सञ्जालतिर पनि राख्नुपर्छ। अन्तर्घात गर्न खोज्नेहरू कोही छन् भने तिनलाई पनि राम्रो शिक्षा होस् न!” हुतरामले भन्यो।

-०-

भोलिपल्ट बिहानै पार्टीका सबै स्थानीय नेताहरूको बैठक बस्यो। अन्तिम क्षेत्रगत आमसभा भव्य रूपमा गर्ने र त्यसको लागि केन्द्रीय प्रतिनिधि ल्याउने सल्लाह भयो। केन्द्रीय तहमा टिकट पाएका उच्च नेता ल्याउँदा सजिलो थिएन, ती आफ्नै क्षेत्रमा व्यस्त थिए;  टिकट नपाएकाहरू टिकट नपाएकोमा ठुस्किएर बसेका थिए। “आमसभामा राम्रो म्युजिक सिस्टम चाहिन्छ, पाल टाँग्नुपर्छ, हेलिकप्टरमा केन्द्रीय नेतालाई ल्याउन र लैजान, ख्वाउन पर्छ। कम्तीमा दश लाख चाहिन्छ”, परिचालन समितिका सचिवले भने।

“अनि अर्को कुरा पनि छ। पहाडमा बुथ कब्जा गर्ने कि नगर्ने? पुष्पले सधैं कब्जा गर्थे। हजुर माथिसम्म पावर भएको मान्छे। चाहने र गर्ने हो भने एउटा वडा कब्जा गर्न कम्तीमा पन्ध्र लाख छुट्याउनुपर्छ”, सचिवले थपे।

बैठक सकिने वित्तिकै परिचालन समितिका सचिवले हुतरामलाई छुट्टै तानेर भने, “हाम्रोमा चालीस वडा छन्। अन्तिम पाँच दिनमा प्रति वडा ५ लाख रुपैयाँ कम्तीमा पनि चाहिन्छ हजुर। जसरी पनि व्यवस्था मिलाउनुपर्छ।”

“के को लागि? ” उसले सोध्यो।

“अबको दुईदिन मतदाता शिक्षा कार्यक्रम चलाउनु छ। त्यसपछि चुनावको दिनमा घरघरबाट आफ्ना अशक्त मतदाता बुथसम्म ल्याउन मोटरको व्यवस्था गर्नुपर्छ। कतिपय हाम्रा भोटरहरू अहिले काठमाडौं, पोखरा, वीरगञ्ज आदि ठाउँमा काम गरिरहेका छन्। तिनलाई ल्याउन आउजाउ खर्चको व्यवस्था गर्नुपर्छ। भोट हाल्ने दिन भोटरहरूलाई मासुभात ख्वाउने मेस चलाउनुपर्छ। एक वडामा कम्तीमा तिन हजार जनाले खान्छन्।”

हुतराम जिल्ल र आतंकित भयो। उसले यत्रो खर्च गर्न अझै बाँकी छ भन्ने सोचेकै थिएन। उसलाई के बोल्ने भन्ने स्पष्ट नै भएन।

“मैले यत्रो भोट हालें, कहिल्यै कतै गएर खाएको सम्झना छैन” उसले अन्त्यमा भन्यो, “काउली, आलु र भात ख्वाए हुँदैन?”

सचिव हाँसे। “यसरी त कसरी जितिन्छ र? … मेरो काम हजुरलाई आवश्यकताको बारेमा भन्ने हो, सक्ने नसक्ने हजुरको कुरो। मान्छे त्यसै त कसरी परिचालित होलान्?”

“अनि अर्को कुरा पनि छ। पहाडमा बुथ कब्जा गर्ने कि नगर्ने? पुष्पले सधैं कब्जा गर्थे। हजुर माथिसम्म पावर भएको मान्छे। चाहने र गर्ने हो भने एउटा वडा कब्जा गर्न कम्तीमा पन्ध्र लाख छुट्याउनुपर्छ”, सचिवले थपे।

उसले एकछिन सोचेर भन्यो, “मैले पार्टी सभापतिसँग यसबारेमा कुरा गरें। उहाँले त्यस्तो काम नगर भन्नुभा’छ। जिते पनि हारे पनि लोकतान्त्रिक ढंगले नै जाने हो भन्ने म्यासेज छ।”

दिउँसो नगरस्तरीय आमसभा भयो। मानिसहरू खासै ठूलो संख्यामा उपस्थित भएका थिएनन्। पार्टीका आन्तरिक प्रतिद्वन्द्वीहरू भने सबै आएका थिए। ती मध्ये केही त तुरुन्त आफूलाई मञ्चमा नबसाएको भनेर रिसाए। उसले नरेशलाई आमसभामा कसले के कुराकानी गरिरहेको छ भनेर बुझ्न खटाएको थियो। आफ्नै पार्टीका केही र गठबन्धन दलका केही व्यक्तिहरू आमसभाको पछाडि बसेर “यस्तो पाराले चुनाव जितिंदैन” भनेर कुराकानी गरिरहेका छन् भन्ने खबर आयो। हुतरामको बारेमा राम्रो कुराकानी गरेर हिंड्ने निकै कम व्यक्ति छन् भन्ने खबर नरेशले ल्यायो। “जथाभावी हल्ला फिजाउने, नभएका कुराहरू फिजाउने कामहरू भैरहेका छन्” नरेशले भन्यो, “पार्टीको ब्युरोक्रेसी खासै परिचालित छैन, जति हामीले आफ्नो तर्फबाट परिचालित गरेका छौं, मुख्य रूपमा त्यति नै लागेका छन् जस्तो छ।”

“जे सुकै भए पनि आत्मसंयम कसैले पनि नगुमाउनु है!” उसले निर्देशन दिएको थियो।

राति नौ बजेतिर खाना खाएर प्रहरीको पीएसओलाई घरमै छोडेर मोटरसाइकलमा हुतराम चन्दका केटाहरूलाई भेट्न हिंड्यो। तिनीहरू बसेको गेट्टो जस्तो सुकुम्बासी बस्तीको गेटमै चन्द समूहका उक्त युवा र दुई जना अन्य केटाहरू थिए। हुतराम बस्ती भित्र छिर्दै गर्दा जाँड खाएका केही बुढाबुढी र जीउ सुकेका केटाहरू चुरोट तानेर सानो गल्लीहरूमा बसेका थिए। कतिपय व्यक्तिहरू रक्सी खाएर डुङ्डुङ गन्हाएका थिए। घरहरू केहीमा इट्टाका पर्खाल थिए, केही त्यसै मान्द्रोले बारेका थिए। साझा कलधारा ठाउँठाउँमा देखिन्थे, जहाँ महिलाहरू पानीको लागि कुरिरहेका वा छेउमा बसेर भाँडा माझिरहेका देखिन्थे।

“यिनीहरू कति बजे सुत्छन्? ” उसले सोध्यो।

“काम सकेपछि, उनीहरूलाई जतिखेर सरल हुन्छ, त्यति खेर।”

एकाएक लगभग पचास जना केटाकेटी, युवायुवती र केही बुढाबुढी भएको ठाउँमा ऊ पुग्यो।

“ल बोल्नुस्” उसँगै गएका युवाले भने। ऊ वास्तवमा त्यहाँ सुन्न गएको थियो, बोल्न गएको थिएन। त्यो भीडमा उसलाई अलिअलि डर लाग्यो। उसले आफ्नो कुरा राख्यो, “मुलुक असमान छ। कोही धनी छन्, कोही गरीब छन्। कसैको स्रोतमा पहुँच छ, कसैको छैन। कसैका घर खोलाले लैजान्छन्, कसैका लैजाँदैनन्। कसैका छोराछोरीले जागिर पाउँछन्, कसैले पाउँदैनन्। मेरा बाआमा पनि नदीपुरमा आउँदा सुकुम्बासी नै थिए, सुकुम्बासी नै हुम् भनेर जग्गा लिएका थिए। सुकुम्बासी हुनु तपाईंहरूको गल्ती हैन। तपाईंहरू सबैले जग्गा पाउनुपर्छ भन्ने मेरो मान्यता छ।”

त्यसपछि दश जना युवाहरूले बोले। कसैले गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई गाली गरे, कसैले राजालाई गाली गरे, कसैले प्रचण्डलाई गाली गरे। कसैले आफ्नो आवाज नसुने रगत बगाउन र सरकारलाई देखाउन तयार भएको कुरा गरे। सबैजसोले कांग्रेस विदेशी साम्राज्यवादीहरूको टट्टु भएको कुरा गरे। अमेरिकालाई गाली गरे। केटाकेटीहरूले तिनका कुरामा जोडले ताली बजाए। अन्तिममा केही बुढाबुढीले सुकुम्बासीहरूले जमिन खोजेको जुग वितेको, बस्तीमा बस्न गाह्रो भएको, कतिपयको नागरिकता नभएको, धाराहरूको समस्या रहेको, सानासाना नानीहरूलाई पढ्ने ठाउँको अभाव रहेको कुरा बताए। बुढाबुढीहरूका कुरामा केटाकेटीले खासै ताली बजाएनन्। तर उसले उनका मुद्दाहरूमा आफ्नो समर्थन भएको र आफूले ती मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गर्ने बतायो। अन्त्यमा उनीहरूले भोट हाले पनि, नहालेपनि आफूले जितेमा सधैं उनीहरूको प्रतिनिधिको रुपमा काम गर्ने वचन उसले तिनीहरूलाई दियो।

फर्कंदा बाटोमा चन्द समूहको युवा नेतासँगै अर्को एकजना दाह्रीवाल ४० वर्ष जतिको युवा पनि सँगै आए। “हाम्रो प्रभाव देखिहाल्नुभयो। यो बस्तीमा कम्तीमा सात सय भोट छन्, सबै हाम्रो पकडमा छन्। क्षेत्रभरिमा केही नभए पनि ४-५ हजार भोट हाम्रो पकडमा छन्। यिनलाई परिचालन गर्न हाम्रो पनि खर्च हुन्छ। तपाईंले सहयोग गर्नुपर्छ।”

“कति खर्च भए हुन्छ? पाँच लाख?” उसले सोध्यो। ती युवाहरू हाँसे।

“कम्तीमा पच्चीस लाख त लाग्ला दाइ”, उनीहरूले भने।

“नरेशसँग कुराकानी गर्नुस् न। मिलाएर काम गर्नुहोला”, उसले भन्यो।

घर फर्केपछि नरेशले भन्यो, ” यी चन्दका मान्छे हुन् कि हैनन् भन्ने समेत थाहा छैन। मलाई त यतैतिरका हावाहरूको समूह हो जस्तो लाग्छ। जे भन्दा पैसा झर्छ, आफूलाई त्यही भनेका होलान्। एक दुई लाख दिए हुनेमा, तिमीले पाँच लाख भन्यौ।”

फर्कंदा घरमा सुकुम्बासी समस्या समाधान आयोगका एक सदस्य उसलाई कुरेर बसेका रहेछन्। “यो क्षेत्रमा लगभग पन्ध्र हजार सुकुम्बासीहरू छन्। हाम्रो ती सबैसँग भित्रैसम्म पहुँच छ। सुकुम्बासीभित्र को प्रभावशाली छ, को छैन, सबै हामीलाई थाहा हुन्छ। तिनले हाम्रो वचनलाई मान्छन् पनि। अबको दुई, चार दिन निकै महत्वपूर्ण छ। बीस लाख जति खर्च गर्ने हो भने तीन, चार हजार भोट यताउता गर्न सक्ने स्थिति छ।”

उसले तिनको मुखमा हेर्‍यो र शान्तसँग भन्यो, ” हुन्छ, म नरेश र अरू साथीसँग छलफल गरेर कसरी जाने चाँडै निर्णय गर्छु र सरलाई भन्छु।”

ती सदस्य गएपछि नरेशले उपेक्षाभावले ती गएतिर हेर्दै भन्यो, “उता पुष्पसँग पनि यही भनेर यसले कति पैसा उठाएको होला।”

-0-

निर्वाचनको दुई–दिन अघि राति नदीपुर प्रहरी प्रमुख ऊ भएको ठाउँमा आयो। उसले भन्यो, “शर्मा त पूरै तपाईंको विरुद्धमा छ सर। उसका सबै मान्छेहरूले पुष्पलाई भोट हाल्ने हो भनेर हाम्रा केटाहरूसँगै भनेछन्।”

“मिश्र नि ?”

“उसले पनी घात गर्ने सम्भावना छ। पुष्पका मान्छेहरूलाई मिश्रले पुष्पलाई नै जिताउन कोशिश गर्ने कुरामा कुनै द्विविधा छैन।”

“मोक्तान?”

“उसको पनि अर्कैपट्टि जाने सम्भावना छ।”

“चौधरी?”

“उसलाई पनि शंकाको घेरामै राख्नुस्।”

उसले आफूले पैसा दिएका, सहयोग गरेका पार्टीका धेरै मान्छेहरूको बारेमा एक,एक गरी सोध्यो। धेरैजसो त्यो बेलासम्म पुष्पलाई भोट हाल्ने मनस्थितिमा पुगेका छन् भन्ने प्रमुखको आकलन थियो। “हाम्रो आकलनमा यतिखेर चुनाव भए पुष्पजीको चालीस हजार र तपाईंको पैंतीस हजार हाराहारीमा भोट आउने देखिन्छ।”

“सर, राजनीतिमा यो अन्तर्घात कुनै नौलो कुरा हैन। विभीषण, प्रह्लाददेखि लिएर महाभारतसम्म अन्तर्घातकै कथाहरू छन्। अर्जुनले महाभारतमा भनेका छन:

अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम्।

यत राज्यसुखलोभेन हन्तुं स्वजनमुद्यता:।।

अर्थात् कति आश्चर्यको कुरा हो कि राज्यसुखको लोभमा आफ्नै आफन्तहरूलाई हामी मार्न तयार भएका छौं।

सदियौंदेखि राजनीतिमा यो भइआएको छ।

-o-

प्रमुख गएपछि उसले नरेशलाई बोलायो। “सबै वडा सभापतिहरूलाई पर्सिको खर्च दिन पैसा पुग्छ?” उसले सोध्यो। उनीहरूसँग खासै पैसा बाँकी थिएन। उनीहरू धेरै खर्च गर्ने सोचाइले चुनाव लड्न गएका थिएनन्। उनीहरूले सापटी दिन तयार केही साथीहरूको लिस्ट बनाएका थिए, तर खर्च गरुँला भनेर भन्दा पनि भैपरिआयो भने सम्पर्क गर्नुपर्ला भनेर। ती सबैलाई सम्पर्क गरेर उनीहरूले वडा सभापतिहरूलाई चित्त बुझाउने योजना बनाए।

“यी सबैको पछाडि हाम्रो युवा परिचालनका सदस्यहरू लगाइदिनु। पैसा खर्च गर्नु नगर्नु आफ्नो ठाउँको कुरा भयो, मेरो विरोधमै नजाउन्”, उसले भन्यो।

-o-

मौन अवधि सुरु भइसकेको थियो।

हुतरामले त्यो बेलासम्म आफूलाई एकदमै एक्लो महसुस गरिसकेको थियो। उसलाई लाग्यो कि उसले नदीपुरमा, उसको जुलुसमा हिंड्ने, उसको आन्तरिक पार्टीको बैठकमा हिंड्ने कसैलाई पनि चिनेको छैन। कसलाई विश्वास गर्ने, कसलाई नगर्ने भन्ने भन्न नसक्ने स्थितिमा ऊ पुगेको थियो। धेरै सोचेपछि ऊ गोरा पौडेललाई भेट्न गयो। गोरा पौडेल पञ्चायतकालमा अख्तियार (अदुअआ)ले डामेका पुराना राजनीतिज्ञ थिए। उनले पञ्चायतमै धेरैलाई जागिर लगाएका, धेरैलाई नदीपुरमा ल्याएर बस्ती बसाएका, उनको ठूलो परिवारले धेरैसँग नाता सम्बन्ध गाँसेका भएकोले उनको व्यक्तिगत भोट धेरै थियो। चुनाव लड्नेहरू उनलाई खुला रूपमा भेट्न चाहँदैनथे किनकि पञ्चायत गए पनि उनी भ्रष्टाचारको पर्यायवाची भएका थिए। हरेक चुनावमा पुष्पले उनलाई प्रयोग गर्थे। कांग्रेसका मान्छेहरू उनीसँग धेरै नजिक थिएनन्।

नरेश उसको तरिका देखेर जिल्ल पर्‍यो। महिनाभरिको सबै आदर्श पराजयको सम्मुख पुगेपछि पग्लिएर खेर गएको थियो। “अब मान्छे मारेर बुथ कब्जा पनि गर्ने कि? ” उसले अन्त्यमा सोध्यो।

“ओहो, हामी मण्डलेहरू पनि अब अछूत भएनौं है?” उनले हुतरामलाई सुरुमा खिसिट्युरी गरे।

“म पुष्पको मानिस हैन है। चुनावको सन्दर्भमा ओपन माइन्डेड नै छु” उनले पुष्पले पहिला पहिला चुनाव जितेपछि आफूलाई खासै मतलब नगरेको तितो अनुभव उनले सुनाए। “तपाईंले चाहिं त्यसो नगर्नु होला।” उनले पनि उनका मान्छे परिचालनको लागि केही खर्च लाग्ने कुरा गरे।

“दश लाखले हुन्छ? ” हुतरामले सोध्यो।

गोरा पौडेललाई भेटेपछि हुतराम एमालेका अर्का एक नेतालाई भेट्न गयो। ती नेता सालघारीको नगरसभापति भएका व्यक्ति थिए। तर उनको प्रभाव निकै नै थियो। उनको छोरा अष्ट्रेलिया बस्थ्यो र हुतरामको नाता पर्ने एक जनालाई उसले आफ्नो बुवा दलभित्र चेपुवामा परेको कुरा सुनाएको थियो। उनीहरू कुनै एक गोप्य स्थलमा बस्ने भए।

“म तपाईंलाई दुई सय जनाको नाम र टेलिफोन दिन्छु। तपाईंले आज रातभरिमा जसरी भएपनि यिनीहरूलाई फोन गर्नुहोला या सकेजति व्यक्तिलाई भेट्नुहोला। हेर्नुस्, हाम्रा दलकाले तपाईंलाई भोट दिन चाहे पनि यदि तपाईंले थाहा पाउनुभएन भने उनीहरूलाई कुनै फाइदा नहुने भएकोले भोट हाल्दैनन्। उनीहरूले तपाईंलाई हालेको तपाईंले पनि थाहा पाउनुपर्छ। यिनीहरूले गर्दा कम्तीमा दुई हजार मत यताउता हुनेछ।” हुतरामले त्यो लिस्ट लियो र उनलाई पनि परिचालनको लागि भनेर केही रकम हातमा थमायो। उनी खुशी भए।

यसरी हुतरामले मौन अवधिभरी एमालेसँग आवद्ध थारुका, जनजातिका, बाग्लुङेका, गोर्खालीका, धादिङेका, लमजुङेका, दलितका सबै असन्तुष्ट जस्ता देखिने प्रमुख नेताहरूलाई भेट्यो। लगभग सबैलाई पैसा लिन चाहेपनि नचाहेपनि केहीनकेही हातमा थमायो। लिन्नँ भने पनि पैसा नलिने कोही थिएनन्।

उसले भ्रष्ट, समाजले गुण्डा भनेर दुत्कार्ने, वन्यजन्तु मुद्दामा समातिएका धेरैलाई वा तिनका परिवारलाई भेट्यो र सबैसँग हात जोडेर सहयोग माग्यो।

नरेश उसको तरिका देखेर जिल्ल पर्‍यो। महिनाभरिको सबै आदर्श पराजयको सम्मुख पुगेपछि पग्लिएर खेर गएको थियो। “अब मान्छे मारेर बुथ कब्जा पनि गर्ने कि? ” उसले अन्त्यमा सोध्यो।

उसको परिचालन समितिको सचिवले नरेशतिर हेर्दै भन्यो, ” कि वेश्याबजारमा जाँदै नजानु, गएपछि मोलमोलाइ गर्न लाज नमान्नु त्यसै भनिएको हैन।”

“अब निर्वाचनको नतिजा नआइञ्जेल मलाई कति ऋण लाग्यो नभन्नु है”, उसले नरेशलाई तानेर खुसुक्क भन्यो।

निर्वाचनको दिन नरेशको हुतरामप्रति मोहभंग भएको थियो तर उसले हुतरामलाई यो कुरा भनेन। उसले महिना दिनभन्दा बढी विदा लिएर सहयोग गरेको व्यक्ति निर्वाचन जित्ने बेलासम्म सबैसँग सम्झौता गर्ने भएको कुरा उसलाई चित्त बुझेको थिएन तर ऊ खुला रूपले हुतरामलाई अप्ठेरोमा पार्ने पक्षमा थिएन। चित्त नबुझेकोले सांकेतिक विरोधस्वरुप उसले कुनै नाम नसुनेको व्यक्तिलाई भोट हलिदियो, हुतरामलाई हालेन। तर बाहिरबाट भने हुतरामलाई कुनै शंका नहोस् भनेर आफ्नो उत्साह तथा सक्रियतामा केही कमी आउन दिएन।

-o-

निर्वाचन सम्पन्न हुँदा हुतरामले ९०० भोटले जित्यो। शर्माको प्रभाव भएका वडाहरू सबैमा उसले हारेको थियो, मिश्रको आफ्नै वडामा पनि उसले हारेको थियो। अर्कोतिर पुष्पको आफ्नै वडामा कांग्रेस उम्मेदवारले पहिलो पटक जित्यो।

विजय जुलुस पनि भव्य भयो। मिश्रका परिवारै सबैभन्दा अगाडि अबिरले रंगिएको अनुहार लिएर नाच्दै थिए। बुढा ससुरा समेत निकै खुशी भएर आएर एकछिन नाचे। शर्माका बाबुछोरा दुवै फूलको मालाले पुरिए। प्रदेश कमिटीका अध्यक्षहरू नरजंग थापा र कीर्तिमान गुरुङ, नगरसभापतिहरू, पूर्ण सुवेदी, चन्द्र खनाल, सुबास भेटवाल,  छन्नु, जोखा, डिल्ली सबै जना जुलुसको सबैभन्दा अगाडि आएर नाचे। गठबन्धनका नेताहरू पनि आएर जुलुसको अगाडि देखिए। नरेशलाई ती व्यक्तिको मनमा के होला भन्ने लाग्यो। तिनले साँच्चै भोट हाले कि हालेनन् होला, हामी यत्रा मान्छे लागेर हराउन खोज्दा पनि यसले कसरी जित्यो भन्ने सोचेका होलान् कि पार्टीलाई बल्ल जिताइयो भनेर सोचेका होलान् भन्ने सोच्यो।

“धेरै नसोच” हुतरामले भन्यो, “मलाई भोट हाल्नेहरू घरमा बसेर नहाल्नेहरू यसरी बाटोमा नाचिरहेका होलान्, तर त्यसले हामीलाई के फरक पर्छ? वीर भोग्या बसुन्धरा!”

**                               **                    **