अमेरिकाको राष्ट्रपति चुनावले विश्वकै ध्यान खिच्नेगर्छ । नखिचोस् पनि किन, यहाँको नतिजाले वैश्विक प्रभाव पार्छ ।
अमेरिकी राष्ट्रपति चुनावका केही यस्ता रोचक तथ्यहरू छन् जसले केवल अमेरिकी निर्वाचन इतिहासका महत्वपूर्ण क्षणहरूलाई उजागर मात्रै गर्दैन, बरु अमेरिकी चुनावहरूको अक्सर अप्रत्याशित र विवादास्पद प्रकृतिलाई पनि चित्रित गर्छ । यहाँ अमेरिकी राष्ट्रपति चुनावका २० वटा रोचक तथ्यहरू प्रस्तुत गरिएको छ-
१. जर्ज वाशिङ्टन बनेका थिए सर्वसम्मत राष्ट्रपति
सन् १७८९ मा सम्पन्न पहिलो अमेरिकी राष्ट्रपति चुनावमा, जर्ज वाशिङ्टनले सबै इलेक्टोरल मत पाएका थिए । यसरी उनी इतिहासमा सर्वसम्मत रूपमा निर्वाचित एक मात्र अमेरिकी राष्ट्रपति बनेका थिए। सन् १७९२ मा भएको पुनःनिर्वाचनमा पनि उनले यो उपलब्धि दोहोर्याएका थिए।
२. सन् १८२४ को त्यो गैरकानुनी सम्झौताको चुनाव
सन् १८२४ को चुनावमा कुनै उम्मेदवारले पनि विजयका लागि पर्याप्त इलेक्टोरल मत जित्न सकेनन् । स्पष्ट विजेता नभएकाले प्रतिनिधि सभाबाट निर्णय गर्नुपरेको थियो। एन्ड्र्यू ज्याक्सनले लोकप्रिय मत जितेका थिए, तर हेनरी क्लेसँगको सम्झौतापछि जोन क्विन्सी एडम्स राष्ट्रपति बने । एडम्समाथि भ्रष्ट सौदा अर्थात् गैरकानुनी मिलेमतोको आरोप लाग्यो ।
३. लिंकनको त्यो आश्चर्यजनक जित
अब्राहम लिङ्कन सन् १८६० को चुनावमा केवल ४० प्रतिशत लोकप्रिय मतका साथ विजयी भएका थिए। उनको विजयलाई आश्चर्यजनक मानिएको थियो किनकि दासप्रथा विरोधी अभियानका कारण उनको नाम दक्षिणी राज्यहरूका धेरै मतपत्रहरूमा समावेश गरिएको थिएन।
४. राष्ट्रपति पदका लागि उम्मेदवारी दिने पहिलो महिला
सन् १८७२ मा भिक्टोरिया वुडहुल अमेरिकी राष्ट्रपतिका लागि उम्मेदवारी दिने पहिलो महिला बनिन्, जसले इक्वायल राइट्स पार्टीको प्रतिनिधित्व गरेकी थिइन्।
उनको साहसलाई यसकारण पनि मान्नुपर्छ कि उनले त्यतिबेला अमेरिकी राष्ट्रपतिमा उम्मेदवारी दिएकी थिइन् जतिबेला अमेरिकामा महिलाहरूलाई मतदानको अधिकार दिइएकै थिएन । ४८ वर्षपछि मात्र सन् १९२० मा आएर अमेरिकामा महिलालाई मताधिकार दिइएको थियो ।
सन् १९२० मा संयुक्त राज्य अमेरिकाको संविधानमा १९ औँ संशोधन पारित भएपछि मात्र सबै अमेरिकी महिलालाई मतदान गर्ने अधिकार प्राप्त भएको थियो।
५. जब सन् १८०० को चुनावमा मत बराबरी भयो
सन् १८०० मा थोमस जेफरसन र एरन बुर दुवैले ७३ मत (इलेक्टोरल कलेज) प्राप्त गरेका थिए। यो बराबरीले प्रतिनिधि सभामा तीव्र बहस निम्त्यायो, जहाँ अन्ततः ३६ औँ मतदानमा जेफरसन विजयी भए । यो बहसले अमेरिकामा १२औं संविधान संशोधन गर्नुपरेको थियो ।
६. सन् १८७६ को त्यो झिनो मतान्तर
सन् १८७६ को राष्ट्रपति चुनावमा दुई उम्मेदवारबीच एक इलेक्टोरल मतको मात्र अन्तर भयो । रदरफोर्ड बी. हेस र साम्युएल जे. टिल्डेनबीचको यो झिनो मतान्तरले तय गरेको विवाद केही समय चल्यो । टिल्डेनले लोकप्रिय मत जितेका थिए, तर विवादित १५ सदस्यीय आयोगले विवादित मत दिएपछि हेस विजयी भए ।
७. फ्रान्कलिन डी. रूजवेल्टका चार कार्यकाल
फ्रान्कलिन डी. रूजवेल्ट महामन्दी र दोस्रो विश्वयुद्धको समयमा चार कार्यकाल राष्ट्रपति निर्वाचित भएका थिए। उनी यसरी अभूतपूर्व रूपमा चार कार्यकाल चयन भएपछि अमेरिकामा २२औं संशोधन नै गरेर राष्ट्रपतिहरूलाई दुई कार्यकालसम्म सीमा तोकिएको थियो ।
८. कांग्रेसका लागि उम्मेदवारी दिने एकमात्र पूर्व राष्ट्रपति
जोन क्विन्सी एडम्स एक मात्र अमेरिकी पूर्व राष्ट्रपति हुन् जसले पछि कांग्रेसमा सेवा गरेका थिए। उनी आफ्नो राष्ट्रपतिको कार्यकालपछि प्रतिनिधि सभामा एक सिट जिते र लगभग १७ वर्षसम्म काम गरे, दासप्रथाको विरोधमा जोशिलो रूपमा काम गरे।
९. राष्ट्रपतिका प्रत्यासीको पहिलो टेलिभिजन बहस
सन् १९६० मा जोन एफ. केनेडी र रिचर्ड निक्सनबीच भएको बहस पहिलो टेलिभिजन बहस थियो, जसले चुनावमा सञ्चार माध्यमको महत्त्वलाई स्थापित गर्यो। निक्सनको फिक्का र अस्वस्थ देखिने उपस्थिति केनेडीको युवा करिश्माका अगाडि टिक्न सकेन । उक्त बहसमा उम्मेदवारको प्रस्तुतिका आधारमा मतदाताहरूको धारणा प्रभावित भएको थियो ।
१०. मतगणनाको लफडा सर्वोच्च अदालतसम्म
जर्ज डब्ल्यू. बुश र अल गोरबीच सन् २००० को चुनावी प्रतिस्पर्धा सबैभन्दा विवादास्पद मध्ये एक बन्यो । विवादको जड बनेको थियो फ्लोरिडाको मत गणना ।
‘ह्याङ्गिङ च्याड्स’ अर्थात् शंकास्पद ढंगले पञ्चिङ गरिएका मतपत्रका प्वालहरूको विवाद बढ्दै सर्वोच्च अदालतसम्म पुग्यो । सर्वोच्चले बुसको पक्षमा फैसला गर्यो र उनी विजयी भए । फैसलातर्फ डोऱ्यायो, जसले प्रभावकारी रूपमा बुशलाई राष्ट्रपति पद प्रदान गर्यो।
११. चुनावी नतिजाका लागि कुख्यात विज्ञापन
सन् १९६४ मा राष्ट्रपति लिन्डन बी. जोन्सनको अभियानले आफ्नो प्रतिद्वन्द्वी बैरी गोल्डवाटरविरुद्ध कुख्यात भइसकेको “डेजी” विज्ञापन चलायो। एक केटीले परमाणु विस्फोट हुनुअघि डेजी टिपिरहेको दृश्य देखाउने यो विज्ञापन केवल एक पटक प्रसारण गरिएको थियो तर यो राजनीतिमा नकारात्मक विज्ञापन कसरी प्रयोग गर्न सकिन्छ भन्ने उदाहरण नै बन्यो ।
विज्ञापनमा, एक सानी केटीले फूलको पंखहरू गन्दै गरेको देखाइन्छ। जब केटीले ‘नौ’ सम्म गन्छिन्, तब एक पुरुषको आवाजले उल्टो गन्ती सुरु गर्छ, जसले मिसाइल प्रक्षेपणको संकेत दिन्छ। त्यसपछि, एक परमाणु विस्फोटको दृश्य देखाइन्छ।
यो विज्ञापनले जनतालाई परमाणु युद्धको डर देखाएर गोल्डवाटरलाई समर्थन नगर्न आग्रह गरेको थियो । अमेरिकी राजनीतिक विज्ञापनको इतिहासमा महत्वपूर्ण मोड ल्याएको मानिने उक्त विज्ञापनले जनतालाई डर देखाएर राजनीतिक समर्थन जुटाउने नयाँ तरिका प्रस्तुत गरेको थियो ।
१२. पहिलो अफ्रिकी अमेरिकी राष्ट्रपति पदका उम्मेदवार
सन् १९०४ मा, पूर्व समाचारपत्र सम्पादक जर्ज इडविन टेलर नेशनल नेग्रो लिबर्टी पार्टीको प्रतिनिधित्व गर्दै राष्ट्रपति पदका लागि उम्मेदवार बन्ने पहिलो अफ्रिकी अमेरिकी बने। थोरै मात्र समर्थन प्राप्त गरे पनि उनको अभियानले अमेरिकी राजनीतिमा जातीय अवरोधहरू तोड्ने क्रम सुरु भयो ।
१३. पहिलो टेलिभिजन राजनीतिक विज्ञापन
ड्वाइट डी. आइसेनहावरले सन् १९५२ को आफ्नो अभियानको क्रममा टेलिभिजन विज्ञापन प्रयोग गरे । उनी चुनावी अभियानमा टेलिभिजन विज्ञापनक प्रयोग गर्ने पहिलो अमेरिकी राष्ट्रपतिको उम्मेदवार बने । उनको ‘आइसेनहावर आन्सर्स अमेरिका’ विज्ञापन छोटो तर प्रभावकारी थियो, जसले टेलिभिजनमा चुनावी क्याम्पेन विज्ञापनको नयाँ युगको सुरुवात गर्यो।
१४. चुनावै नलडी राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति
जेराल्ड फोर्ड अमेरिकी इतिहासमा राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति दुवै त्यो पनि चुनावमा निर्वाचित नभई बन्ने एक मात्र व्यक्ति हुन् । स्पाइरो एग्न्युको राजीनामापछि, फोर्डलाई उपराष्ट्रपति नियुक्त गरिएको थियो, र पछि रिचर्ड निक्सनको राजीनामापछि उनी राष्ट्रपति बने।
१५. तेस्रो पक्षको खेलले बदल्छ चुनावी परिणाम
अमेरिकी राष्ट्रपतिको चुनावमा तेस्रो पक्षका उम्मेदवारहरूले पनि चुनावको परिणामलाई अक्सर प्रभावित गरेको देखिन्छ । जस्तै सन् १९१२ मा पूर्व राष्ट्रपति थियोडोर रूजवेल्टको बुल मूस पार्टीले रिपब्लिकन मतलाई विभाजित गर्यो, जसले डेमोक्रेटिक उम्मेदवार वुड्रो विल्सनलाई जित्न मद्दत गर्यो।
सन् २००० मा, राल्फ नादरले फ्लोरिडामा अल गोरबाट मत तानेर परिणामलाई प्रभावित गरेको बताइन्छ।
१६. ४३ वर्षमा अमेरिकी राष्ट्रपति
जोन एफ. केनेडी ४३ वर्षको उमेरमा अमेरिकाको राष्ट्रपति निर्वाचित भएका थिए । योसँगै उनी सबैभन्दा कम उमेरका अमेरिकाको राष्ट्रपति बनेका थिए। विलियम मकिन्लेको हत्यापछि ४२ वर्षको उमेरमा पदभार ग्रहण गर्दा थियोडोर रूजवेल्ट सबैभन्दा कम उमेरका राष्ट्रपति बनेका थिए। यसको विपरीत, जो बाइडेन सन् २०२० मा ७८ वर्षको उमेरमा सबैभन्दा वृद्ध निर्वाचित राष्ट्रपति बने।
१७. पदभार ग्रहणको समय घटाउन संविधान संशोधन
सन् १९३३ मा अमेरिकी संविधानको २० औँ संशोधन नगरेसम्म राष्ट्रपतिको पदभार मार्च ४ मा हुने गर्दथ्यो । चुनाव र पदभारबीचको नगरेसम्म, राष्ट्रपतिको उद्घाटन मार्च ४ मा हुन्थ्यो। चुनाव र उद्घाटनबीचको संक्रमणकाल घटाउन यसलाई जनवरी २० मा सारिएको थियो । अमेरिकामा नयाँ राष्ट्रपति निर्वाचित भएपछि उनले पदभार ग्रहण नगरीसकेको र पुरानो पनि पूर्ण शक्तिमा नरहने संक्रमणकालीन अवस्थालाई ‘लेम डक पिरियड’ भनिन्छ । यसलाई घटाएपछि सरकारको प्रभावकारिता बढ्ने विश्वास लिइएको थियो ।
१८. मत बदल्नेले बदलेका छैनन् चुनावी नतिजा
कहिलेकाहीं इलेक्टोरल कलेजका मतदाताले आफूले समर्थन गरेका उम्मेदवारलाई मत दिंदैनन् । तर यस्ता अविश्वासी मतदाताहरूले अमेरिकाको चुनावी नतिजा कहिले पनि बदल्न सकेका छैनन् । यद्यपि उनीहरूको यस्तो अविश्वासी कदमका कारण चुनावी प्रणालीमा बदलाव गर्नुपर्ने आवश्यकता महसुस गरेर बहस हुने गरेका छन् ।
१९. सबैभन्दा लामो समयसम्म सेवा गर्ने कांग्रेस सदस्य
मिशिगनका डेमोक्रेट जोन डिङ्गेल ६० वर्ष (सन् १९५५-२०१५) सम्म कांग्रेसका सबैभन्दा लामो समयसम्म सेवा गर्ने सदस्य थिए। उनको कार्यकालमा ११ अमेरिकी राष्ट्रपतिहरू बदलिए । नागरिक अधिकार आन्दोलन र मेडिकेयरको पारित जस्ता धेरै ऐतिहासिक घटनाहरू भए ।
२०. ‘आई लाइक आइक’ – नाराहरूको शक्ति
आइसेनहावरको सन् १९५२ को अभियानले ‘आई लाइक आइक’ भन्ने आकर्षक नारालाई लोकप्रिय बनायो, जुन अमेरिकी चुनाव इतिहासमा सबैभन्दा यादगार मध्ये एक हो। नाराहरू त्यसपछि उम्मेदवारहरूका लागि शक्तिशाली हतियार बनेका छन् । सन् २००८ मा ओबामाको ‘होप’ देखि सन् २०१६ मा ट्रम्पको ‘मेक अमेरिका ग्रेट अगेन’ सम्मले नाराको शक्तिलाई चित्रित गर्दछ ।
यी तथ्यहरूले अमेरिकी चुनावको इतिहासमा महत्वपूर्ण क्षणहरू र प्रमुख व्यक्तिहरूको प्रभाव, साथै चुनावको उद्वविकास र सांस्कृतिक परिवर्तनहरूलाई प्रकाश पार्दछ । यी केही प्रतिनिधिमूलक रोचक घटनाहरूले अमेरिकी राजनीतिको प्रवृत्ति र विशेषतालाई प्रष्ट पार्दछ ।
-एजेन्सीहरूको सहयोगमा
