प्रकाशित मिति : असार २२, २०८१ शनिबार
दलाई लामाको ८९ औं जन्मदिनको अवशरमा अमेरिकाले लामालाई शुभकामना व्यक्त गरेको छ । विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लींकेनले एक सन्देश जारी गर्दै अहिंसा र करुणाको प्रवर्द्धन साथै सबैका लागि मानव अधिकारलाई अगाडि बढाउने प्रतिबद्धता मार्फत लामाले तिब्बती समुदाय र विश्वभरका धेरैका लागि प्रेरणाको रूपमा काम गर्ने बताएका छन् ।
अमेरिकाले तिब्बतीहरूको छुट्टै भाषिक, सांस्कृतिक र धार्मिक सम्पदाको संरक्षण गर्ने प्रयासहरूलाई समर्थन गर्ने प्रतिबद्धतालाई पुन पुष्टि गर्ने उल्लेख गर्दै ब्लींकेनले त्यसमा कुनै हस्तक्षेप बिना धार्मिक नेताहरूलाई स्वतन्त्र रूपमा छनौट गर्ने र सम्मान गर्ने क्षमता समेत समावेश भएको बताएका छन् । जुलाई ६ सोमबार १४ औं दलाई लामाको ८९ औं जन्मदिन हो ।
चीनबाट बच्न १३ दिन हिंडेर यसरी भारत आईपुगेका थिए दलाई लामा
मार्च १९५९ सम्म आउँदा दलाई लामाको ज्यान खतरामा छ भन्ने हल्ला ल्हासाभर फैलिएको थियो। चिनियाँहरूले उनलाई हानि पुर्याउन सक्छन् भन्ने हल्ला डडेलो जस्तै फैलिएको थियो ।
यो अफवाह थप पुष्टि भयो जब चिनियाँहरूले दलाई लामालाई ल्हासास्थित चिनियाँ सैन्य मुख्यालयमा आयोजित सांस्कृतिक समारोहमा भाग लिन निम्तो दिएका थिए। यो सुनेपछि दलाई लामाको दरबार नोर्बुलिङ्का वरिपरि मानिसहरुको भीड जम्मा हुन थाल्यो ।
यो निमन्त्रणा दलाई लामालाई फसाउन चिनियाँ षड्यन्त्र भएको भीडले आशंका गरे। दलाई लामा उक्त समारोहमा गए भने पक्राउ पर्ने उनको विश्वास थियो । ६५ वर्षअघि तिब्बती धर्मगुरु दलाई लामा चिनियाँ कब्जाबाट बच्न निकै कठिन यात्रा गरी भारत पुगेका थिए ।
भारतका पूर्व विदेश सचिव निरुपमा रावले पुस्तक ‘द फ्र्याक्चर्ड हिमालय, इन्डिया तिब्बत, चाइना १९४९-१९६२’ मा लेखेकी छिन्, ‘चिनियाँहरूले दलाई लामालाई आफ्नो अंगरक्षकविना समारोहमा उपस्थित हुन आग्रह गरेपछि जनताको चासो बढेको थियो ।’
दलाई लामाले दरबार छोडे
दलाई लामाका नजिकका सल्लाहकारहरूले दलाई लामाले तुरुन्तै ल्हासा छोड्ने निर्णय गरे । १७ मार्चको राती दलाई लामाले आफ्नी आमा, भाइ, बहिनी, निजी सहायक र अंगरक्षकको भेषमा आफ्नो दरबार छोडेका थिए।
दलाई लामाले आफ्नो आत्मकथा ‘माई ल्यान्ड एण्ड माई पिपल, दलाई लामाको सम्झना’ मा लेख्छन्, ‘हामी तीन जनाको समूहमा निस्क्यौं, दिउँसो पहिले मेरा शिक्षक र काशागका चारजना ट्रकको पछाडि तिरपालमुनि लुकेर बस्यौं। यसपछि मेरी आमा, मेरो भाइ तेन्जिन चोग्याल, बहिनी छिरिङ डोल्मा र काकाको भेषमा निस्कनुभयो।मेरी आमा र दिदीले पुरुषको भेषमा निस्कनुभयो।
उनी लेख्छन्, ‘राती १० बजे म पनि आफ्नो चस्मा फुकालेर एक साधारण तिब्बती सैनिकको लुगा लगाएर ट्राउजर लगाएर बाहिर निस्किएँ । मेरो देब्रे काँधमा राइफल झुण्डिएको थियो । मसँग मेरो चिफ अफ स्टाफ गाड्रङ र मेरो मुख्य अंगरक्षक र फुन्टसोङ टासी टकाला थिए।’
त्यो कठिन यात्रालाई स्मरण गर्दै दलाई लामाले लेखेका छन्, ‘जब हामी भीड पार गरेर बाहिर निस्कियौं, कसैले हामीलाई चिन्न सकेनन्। चिनिन्छु कि भन्ने डरले मैले चस्मा फुकालें तर अगाडि केही देख्न सकिनँ।’
जब हामी गयौं, हामीलाई थाहा थिएन हामी अर्को दिन बाच्ने छौ वा छैनौँ । जब हामी चे-लाको शीर्षमा पुग्यौं, हामीले पहिलो पटक खतरा पार गरेको महसुस गर्यौं। स्थानीयले हाम्रो लागि घोडा ल्याएका थिए । हामी तिनीहरूमा चढ्यौं र म फर्केर अन्तिम पटक ल्हासातिर हेरे।’
त्यस क्षेत्रमा हजारौं चिनियाँ सैनिक तैनाथ थिए। त्यसैले चिनिने र समातिने डर धेरै थियो । दलाई लामा र उनका साथीहरूले पहिले केइचु नदी पार गरे। नदीको अर्को छेउमा दुई समूह उनलाई पर्खिरहेका थिए।
यहाँ दलाई लामाले फेरि आफ्नो चश्मा लगाए र उनले चीजहरू स्पष्ट रूपमा देख्न थाले। दलाई लामाको टोली रातभरि हिँडिरह्यो। चे-लामा केही समय बसेपछि उनी ब्रह्मपुत्र नदी पार गरेर तिब्बतको दक्षिणतिर लागे।
तेन्जिन टिथोङ दलाई लामास् एन इलस्ट्रेटेड बायोग्राफी, दलाई लामाको जीवनीमा लेख्छन्, ‘मार्च २५ मा उनले अमेरिकी गुप्तचर एजेन्सी सीआईएलाई विशेष कोड सहित दलाई लामा सुरक्षित रहेको सन्देश पठाए।
दलाई लामाको टोलीको प्रगति प्रतिवेदन प्रत्येक २४ घण्टामा राष्ट्रपति आइसेनहावरलाई पेश गरिन्थ्यो। यसैबीच दलाई लामा भागेको खबर विश्वभर फैलिएको थियो र विश्वभरका पत्रपत्रिकाले यसलाई मुख्य समाचार बनाएका थिए ।
दलाई लामालाई भारतमा शरण दिनुको दूरगामी परिणाम
दलाई लामालाई भारतमा शरण दिएपछि भारत–चीन सम्बन्धमा तिक्तता आउन थाल्यो । भारतका आम जनताको सहानुभूति पनि दलाई लामाप्रति थियो । तिब्बतमा भएको घटनाको विरोध गर्दै मुम्बईस्थित चिनियाँ वाणिज्य दूतावास अगाडि मानिसहरूले भवनको भित्तामा रहेको माओत्सेतुङको तस्विरमा टमाटर र सडेको अण्डा फालेका थिए । दिल्लीस्थित चिनियाँ दूतावासले विदेश मन्त्रालयलाई लिखित नोटमा यसलाई चिनियाँ नेताको ठूलो अपमान भनेको छ।
त्यसको भोलिपल्ट चिनियाँ उपविदेशमन्त्री जी पेङ फेईले बेइजिङका लागि भारतीय राजदूत जी पार्थसारथीलाई फोन गरी चीनको प्रिय नेता र राष्ट्र प्रमुखको अपमान गरेकोमा कडा आपत्ति प्रकट गरेका थिए। त्यसपछि भारत–चीन सम्बन्ध बिग्रँदै गयो र सन् १९६२ को भारत–चीन युद्धमा परिणत भयो ।
